Czas na zmiany w Obywatelskiej Inicjatywie Ustawodawczej

Jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa jest zasada zwierzchnictwa narodu, wyrażona w art. 4 ust. 1 Konstytucji RP. W praktyce współczesnych demokracji jako modelowe rozwiązanie przyjmuje się to, w którym naród sprawuje władzę za pośrednictwem swoich przedstawicieli wybieranych bezpośrednio w wyborach powszechnych.

Zachęcamy do lektury nowego projektu Ustawy o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej (OIU) i Uzasadnienia. Poniżej zamieszczamy fragment Uzasadnienia.

Uzasadnienie

Jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa jest zasada zwierzchnictwa narodu, wyrażona w art. 4 ust. 1 Konstytucji RP. W praktyce współczesnych demokracji jako modelowe rozwiązanie przyjmuje się to, w którym naród sprawuje władzę za pośrednictwem swoich przedstawicieli wybieranych bezpośrednio w wyborach powszechnych.

Jednak, obok takiej formy sprawowania władzy, w konstytucjach niemal wszystkich państw europejskich wyróżnia się także elementy demokracji bezpośredniej lub semibezpośredniej. Demokracja bezpośrednia (partycypacyjna) opiera się na założeniu, że obywatele powinni mieć zagwarantowaną możliwość osobistego udziału w życiu publicznym i procesach stanowienia prawa. Obie formy sprawowania władzy przez naród – pośrednia i bezpośrednia – zostały wymienione w art. 4 ust. 2 Konstytucji z 1997 r. Jedną z form demokracji bezpośredniej lub semibezpośredniej jest obywatelska inicjatywa ustawodawcza (dalej zwana także „OIU”). W prawie polskim, zgodnie z art. 118 ust. 2 Konstytucji, inicjatywa ustawodawcza przysługuje grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Obecnie szczegółowy tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (Dz. U. z 2018 r. poz. 2120). Ponad dwudziestoletni okres obowiązywania tej ustawy to wystarczająca perspektywa do weryfikacji prawidłowości jej funkcjonowania i oceny, czy spełnia ona rolę wynikającą z przepisów konstytucyjnych. Przede wszystkim, należy to oceniać na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, stworzenia takich wymogów formalnoprawnych dla procedury związanej z OIU, aby stanowiła ona realny i możliwie prosty mechanizm partycypacji obywatelskiej. Po drugie, zagwarantowania na etapie rozpatrywania projektów ustaw zgłoszonych w ramach obywatelskiej inicjatywy sprawnego i rzetelnego procesu ustawodawczego, gwarantującego podjęcie przez parlament obiektywnych decyzji co do propozycji prawodawczych przedstawionych przez obywateli. Innymi słowy, przepisy ustawowe powinny być tak skonstruowane, aby możliwie najpełniej realizować uprawnienia obywateli zagwarantowane w art. 118 ust. 2 Konstytucji RP, opierając się na założeniu, że sposób korzystania przez wyborców z konstytucyjnego prawa do wykonania inicjatywy ustawodawczej powinien być ułatwiony, a wymagania formalne ograniczone do minimum. Instytucje demokracji bezpośredniej powinny być sprawnym narzędziem, dzięki któremu obywatele mogą efektywnie wzmacniać państwo, uczestniczyć w życiu publicznym i wpływać na swoje prawa.

Rozwijanie form aktywności obywatelskiej jest także ważne w kontekście kryzysu demokracji przedstawicielskiej, wyrażającego się w szczególności w niskiej frekwencji wyborczej. Rozwój form, w których obywatele aktywnie i efektywnie uczestniczą w procesie stanowienia prawa, wpłynie korzystnie na wzrost zaufania do innych form uczestnictwa w sprawowaniu władzy przez obywateli.

Projekt Ustawy o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej

Uzasadnienie