Ekspertyza – Referendum lokalne: czas na reformę

Celem przedstawionego projektu jest upowszechnienie instytucji referendum lokalnego poprzez wprowadzenie ułatwień w procedurze referendalnej i wyeliminowanie niepotrzebnych ograniczeń, a także lepsze dostosowanie do wymogów, jakie wynikają z uwarunkowań konstytucyjnych.

UZASADNIENIE

1. Potrzeba i cel wydania ustawy

Referenda lokalne są jednym z podstawowych instrumentów demokracji bezpośredniej przewidzianych w polskim systemie prawnym.

Odpowiedzialne budowanie społeczeństwa obywatelskiego w warunkach polskich musi odbywać się przy jednoczesnym promowaniu wykorzystywania przez lokalne społeczności tego typu głosowań. Niestety, obecny rozwój instytucji referendum należy uznać za niezadowalający. W kadencji samorządu terytorialnego 2014–2018 odbyło się tylko 26 referendów w sprawach innych niż odwołanie organu jednostki samorządu terytorialnego, z czego w 13 przekroczono wymagany próg frekwencyjny. Odbyło się także 46 referendów lokalnych w sprawie odwołania organów jst, w których decydowano o odwołaniu 45 organów wykonawczych i 15 organów stanowiących. Za ważne uznane zostały 4 głosowania w sprawie odwołania organów wykonawczych i 2 głosowania w sprawie odwołania organów stanowiących [1] .

Niewielka liczba referendów, które dochodzą do skutku, niska frekwencja i rzadkie przypadki, że wynik referendum jest wiążący wskazują na potrzebę zasadniczych zmian, zwiększających zainteresowanie tą formą sprawowania władzy i jej efektywność.

Jednym z najważniejszych uwarunkowań mających wpływ na rozwój aktywności społecznej i bezpośredniej partycypacji mieszkańców w wykonywaniu władzy publicznej są przepisy regulujące zasady i tryb postępowania w sprawie referendum. Obowiązująca ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (dalej „u.r.l.”) była co prawda wielokrotnie nowelizowana, ale co do zasady były to zmiany wynikające z konsekwencji zmian innych przepisów i nie miały one na celu wprowadzenia regulacji ułatwiających szerokie korzystanie z tego narzędzia demokracji bezpośredniej, a ich część wręcz ograniczyła praktyczne stosowanie instytucji referendum lokalnego. Na przestrzeni lat pojawiały się również propozycje zmian legislacyjnych, które mogły wpłynąć na upowszechnienie stosowania referendów lokalnych.

Niestety, nawet jeśli propozycje takie przyjmowały formę projektów ustaw i trafiały pod obrady Sejmu RP, to jednak ostatecznie nie były uchwalane przez parlament.

Jako przykład takich inicjatyw można wskazać prezydencki projekt ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw (VII kadencja, druk nr 1699), złożony przez Prezydenta Bronisława Komorowskiego do Marszałka Sejmu RP 30 sierpnia 2013 r., oraz poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym (VIII kadencja, druk nr 2297), złożony do Marszałka Sejmu RP 31 stycznia 2018 r. Temat zmian w ustawie o referendum lokalnym podnoszony był również przez organizacje społeczne. Przykładem mogą tu być inicjatywy realizowane przez Instytut Spraw Obywatelskich w ramach kampanii „Obywatele Decydują”.

Celem przedstawionego projektu jest upowszechnienie instytucji referendum lokalnego poprzez wprowadzenie ułatwień w procedurze referendalnej i wyeliminowanie niepotrzebnych ograniczeń, a także lepsze dostosowanie do wymogów, jakie wynikają z uwarunkowań konstytucyjnych.

Czytaj lub pobierz:

---

Przypisy:
[1] Dane na podstawie ekspertyzy Instytutu Spraw Obywatelskich Referendum lokalne: czas na reformę, ss. 10–13.