Helsińska Fundacja Praw Człowieka wspiera walkę opiekunów o równe traktowanie
Walkę opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych o równe traktowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka wspiera Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Fundacja złożyła opinię przyjaciela sądu przed Trybunałem.
Przypomnijmy: w sierpniu 2017 r. nie doszło do ugody pomiędzy opiekunami dorosłych osób niepełnosprawnych a Skarbem Państwa. W praktyce oznacza to, że państwo nadal nie realizuje wyroku Trybunału Konstytucyjnego mówiącego o tym, że uzależnianie wysokości przyznawanych opiekunowi świadczeń od wieku, w którym powstała niepełnosprawność podopiecznego, jest niekonstytucyjne.
Po tym niekorzystnym wyroku grupa opiekunów złożyła grupowe skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które zostały przyjęte do rozpoznania. W związku z toczącym się rozpatrywaniem skarg Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała opinię przyjaciela sądu, w której opisuje problem zróżnicowania wysokości świadczeń przyznawanych opiekunom osób niepełnosprawnych w Polsce. Poniżej opisujemy kluczowe zagadnienia, które pojawiają się w opinii.
Zagrożenie opiekunów ubóstwem
Należy podkreślić, że opiekunowie korzystający ze świadczeń zmuszeni są do rezygnacji z pracy, a jednocześnie otrzymują jedynie 520 zł świadczenia. HFPC podkreśla, że niepełnosprawność któregoś z członków rodziny znacznie zwiększa ryzyko zagrożenia ubóstwem. W 2013 r. (kiedy to znowelizowano ustawę o świadczeniach rodzinnych), prawo do świadczenia pielęgnacyjnego utraciło 142 tys. opiekunów.
(Nie)wdrożenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
W wyroku z 21 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 17 ust. 1 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych, który warunkował prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od momentu powstania niepełnosprawności jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP (który wysławia zasadę równego
traktowania) w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności.
Prace legislacyjne nad wdrożeniem wyroku trwają od marca 2015 roku. Kolejne rządy nie są w stanie znowelizować ustawy zgodnie z wyrokiem TK. Aktualnie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej uzależnia wprowadzenie zmian dot. świadczeń od reformy systemu orzekania o niepełnosprawności.
Praktyka organów i sądów orzekających w sprawach świadczeń pielęgnacyjnych
HFPC zweryfikowała, jak organy administracji oraz sądy potraktowały wyrok TK i czy w związku z nim wprowadziły lokalne zmiany w orzekaniu. Jak się okazało, w latach 2013-2018 samorządy różnie traktowały opiekunów. W części badanych przypadków nie odnotowano przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych opiekunom osób dorosłych niepełnosprawnych, zaś decyzję o przyznaniu tego świadczenia podejmowano w Gdańsku, Poznaniu i Zielonej Górze czy Krakowie. Również w II instancji (Samorządowe Kolegia Odwoławcze) incydentalnie zapadały decyzje wskazujące na to, że świadczenie pielęgnacyjne powinno być przyznane. Niestety, nie zanotowano przypadków pozytywnych rozstrzygnięć w Wojewódzkich Sądach Administracyjnych. Niemniej, z wyroku wydanego przez Najwyższy Sąd Administracyjny wynika, że świadczenia pielęgnacyjne powinny być przyznawane z pominięciem kryterium wieku, w którym powstała niepełnosprawność podopiecznego.
Stanowisko władz rządowych co do skutków wyroku TK z 21 października 2014 r.
Zarówno Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, jak i wojewodowie wskazują, że pomijanie zapisu art. 17 ust. 1 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych (różnicującego świadczeniobiorców) jest niezgodne z zasadą legalizmu regulującą działanie organów publicznych, bowiem niekorzystny zapis ustawowy wciąż obowiązuje. W wyniku tego Urzędy Wojewódzkie, które wszczynają kontrole np. Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej, wydają decyzję o zwrocie do budżetu państwa kwot, które były przeznaczone na wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych dla opiekunów dorosłych niepełnosprawnych (5 takich decyzji wydał MOPS w Cieszynie i po kontroli został zobowiązany do zwrotu środków wydatkowanych niezgodnie z dyscypliną finansów publicznych).
Wnioski Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka:
- opiekunowie osób z niepełnosprawnościami powinni mieć zagwarantowane takie wsparcie finansowe, które będzie chronić ich rodziny przed ubóstwem,
- ubieganie się o wsparcie finansowe nie powinno odbywać się w warunkach naruszających równe traktowanie,
- sprawa polskich opiekunów może być okazją do wypracowania standardów dotyczących ochrony praw socjalnych rodzin osób z niepełnosprawnościami,
- w Polsce incydentalnie sądy rozstrzygają pozytywnie sprawy opiekunów dorosłych niepełnosprawnych, co nie ma wpływu na systemowe rozwiązanie problemu; przez to niewielu opiekunów może skorzystać w kraju z tej drogi dochodzenia swoich praw,
- rozstrzygniecie Trybunału będzie miało wpływ na sytuację kilkuset tysięcy opiekunów w Polsce, ale również i większej ich liczby w Europie.
Przeczytaj opinię przyjaciela sądu opracowaną przez Helsińską Fundację Praw Człowieka
