Historia
Eksperci z Centrum Zrównoważonego Rozwoju (CZR) dostrzegli, że projekt nowej ustawy w zakresie geologii i górnictwa niesie wiele niekorzystnych dla społeczeństwa zapisów i zagrożeń dla podstawowych praw obywateli, stojących w sprzeczności z Dyrektywami UE i Konstytucją RP. Między innymi dotyczyło to prawa do wywłaszczania obecnych właścicieli nieruchomości przez firmy posiadające koncesje, odebranie samorządom prawa do dysponowania terenami (obowiązek wpisywania w plany miejscowe rozpoznanych złóż kopalin oraz ochrona dla możliwości ich wykorzystania przez firmy komercyjne), oddanie wód pitnych za darmo na cele szczelinowania hydraulicznego, podczas kiedy każdy obywatel płaci za swoją wodę w kranie coraz więcej. Uczestnictwo członków CZR w obradach Sejmowej Podkomisji Nadzwyczajnej z głosem eksperckim, nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Okazało się, że racjonalny głos obywateli i samorządów w obradach Podkomisji nie został wzięty pod uwagę (nie zgodzono się na ponad 60 propozycji zmian, zgłaszanych przez stronę społeczną), ustalenia rządowe uzyskały całkowite poparcie posłów koalicjantów. Ustawa została przyjęta 9 czerwca 2011 r. (Dz.U. z 2011 nr 163 poz. 981 z późn. zm.).
W roku 2008 rozpoczęło się pośpieszne wydawanie koncesji na gaz łupkowy. Rozpoczęto pierwsze odwierty rozpoznawcze, którym zaczęły towarzyszyć ostre sprzeciwy lokalnych społeczności, sąsiadujących z odwiertami. Okazało się, że koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie (odwierty i próbne szczelinowania), wydawane są bez konieczności wykonywania ocen oddziaływania tych prac na środowisko. Informacje o zagrożeniach skażeniami wody pitnej, przy stosowaniu technologii szczelinowania hydraulicznego przy wydobywaniu gazu łupkowego oraz o innych zagrożeniach dla ludzi i środowiska, dotarły do Polski z wielu różnych źródeł, w tym z USA i Kanady.
Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, dla każdego przedsięwzięcia inwestycyjnego należy wykonać analizę kosztów i korzyści społecznych, ekonomicznych i środowiskowych, a następnie poddać ją szerokim konsultacjom społecznym, czego przed wydaniem koncesji na gaz łupkowy nie uczyniono.
1 października 2012 roku Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO) zaczęło realizację projektu „Gaz łupkowy – monitoring, mobilizacja i partycypacja obywatelska”. Partnerami były: Centrum Zrównoważonego Rozwoju, Federacja Zielonych – Grupa Krakowska i Food & Water Watch.
Jego istotą było szerokie, bezstronne i obiektywne informowanie obywateli w zakresie problematyki rozpoznawania i wydobywania gazu łupkowego w Polsce, w celu wypracowania świadomej decyzji społeczeństwa w tej sprawie, np. na drodze referendum.
Przez cały czas trwania kampanii organizowaliśmy w wielu miejscach w Polsce spotkania, na których poznawaliśmy opinie mieszkańców, społeczników i ich władz na temat wydobycia gazu łupkowego w ich okolicy, informowaliśmy o zagrożeniach z tym związanych, wspieraliśmy merytorycznie i prawnie. Zorganizowaliśmy debaty i seminaria z udziałem decydentów, ekspertów i liderów lokalnych społeczności. Wspólnie z reżyserem filmów „Gasland” i „Gasland II” Joshem Foxem wzięliśmy udział w debacie o gazie łupkowym w Parlamencie Europejskim. W cyklu czterech szkoleń przekazaliśmy aktywnym społecznikom niezbędną wiedzę i narzędzia, przydatne w prowadzeniu skutecznych działań lokalnych. W ramach projektu powstała strona www.obywtelekontroluja a także profil kampanii na Facebooku. Zebraliśmy prawie 900 podpisów pod petycją do Prezesa Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia moratorium na poszukiwanie i wydobycie gazu łupkowego w Polsce, do czasu przeprowadzenia rzetelnych konsultacji społecznych. Owocem doświadczeń kampanii jest wydany przez nas podręcznik dla aktywistów i społeczności lokalnych „Obywatele Kontrolują – poradnik walczących społeczności”. Całość naszych działań podsumowuje wyczerpujący raport z prowadzonych działań monitoringowych. Projekt zakończył się 31 marca 2014 roku.
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami Unii Europejskiej.
30 kwietnia 2014 roku ruszył projekt „Obywatele Kontrolują – strażnicy dobrej energii”. Trwał do 31 lipca 2015 roku. Projekt prowadzony był przez Centrum Zrównoważonego Rozwoju w partnerstwie z Instytutem Spraw Obywatelskich (INSPRO) i Fundacją Strefa Zieleni. Działania na jakich skupiał się projekt miały charakter monitoringowy – strażniczy i rzeczniczy. Dotykały problematyki ochrony zasobów wodnych w procesie poszukiwania i eksploatacji gazu z pokładów łupkowych. Oddziaływanie projektu miało zasięg ogólnopolski, a nasze działania skupione były na 5 województwach: lubelskim, łódzkim, pomorskim, lubuskim i mazowieckim. Przeszkoliliśmy liderów lokalnych w ramach Akademii Monitoringu, by usprawnić prowadzenie na poziomie lokalnym i centralnym monitoringu ustanawianego prawa i wydawanych decyzji mających wpływ na jakość i ilość pobieranej wody do celów prowadzenia działalności górniczej oraz ustanawiania na terenach występowania podziemnych zbiorników wód pitnych, stref najwyższej ochrony. Naszym celem było podniesienie świadomości mieszkańców i decydentów na temat konieczności ochrony zasobów wody w trakcie poszukiwania, rozpoznawania i wydobycia gazu łupkowego. 31 lipca zakończyliśmy prowadzenie projektu. W ciągu 15 miesięcy odbyliśmy szereg spotkań ze społecznościami lokalnymi na terenach zagrożonych wydobyciem gazu łupkowego, przedstawicielami firm wydobywczych, naukowcami i decydentami – na szczeblu lokalnym i centralnym. Zorganizowaliśmy 3 debaty „Woda czy gaz – społeczeństwo, gospodarka, środowisko”, które online obejrzało już ponad 10 tys. osób. Przeprowadziliśmy także prawną analizę implementacji do prawa polskiego Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Specustawy Węglowodorowej, które przekazaliśmy pani premier, wszystkim posłom, senatorom oraz Ministrom: Środowiska, Gospodarki i Skarbu Państwa. Podsumowaniem naszego projektu „Obywatele kontrolują – strażnicy dobrej energii” jest raport z przeprowadzonego monitoringu, zatytułowany „Woda czy gaz?” oraz „Obywatelska Księga Polityki Gospodarowania Wodami” zawierająca rekomendacje dla władz ustawodawczych, jak skutecznie chronić zasoby wody w Polsce. Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
