Jak walczyć z hałasem komunikacyjnym

Według najprostszej definicji hałas jest to każdy dźwięk niepożądany. Gra orkiestry symfonicznej wytwarzającej poziom dźwięku nawet powyżej 100 dB jest dla słuchaczy dobrem kultury. Dla behapowca zaś jest hałasem na stanowisku pracy, stanowiącym zagrożenie dla zdrowia pracowników filharmonii.

Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem jest obchodzony corocznie 25 kwietnia. O tym zagrożeniu warto pamiętać cały rok. Warto również budować naszą świadomość. Dlatego przypominamy fragment poradnika walczących społeczności – „Tiry na Tory” z 2012 roku, dotyczący hałasu komunikacyjnego. Jak z nim walczyć? Co trzeba o nim wiedzieć? Zapraszamy do lektury.

Poziom dźwięku (hałasu) mierzy się w skali logarytmicznej i wyraża się w decy­belach [dB]. Skalę logarytmiczną wprowadzono ze względu na bardzo szeroki zakres war­tości ciśnienia akustycznego, na jakie reaguje ucho ludzkie. Młody człowiek ze zdrowym słuchem odbiera fale akustyczne o ciśnieniu od 20 mikropaskali (próg słyszenia). Górna granica – określana jako granica bólu – to około 130 dB. Maksymalna możliwa wartość ciśnienia akustycznego w powietrzu odpowiada ciśnieniu atmosferycznemu, czyli około 100 000 paskali (1013 hPa – hektopaskali). To ponad dziesięć rzędów wielkości. W skali logarytmicznej jest to zaledwie 194 dB. W tabeli na kolejnej stronie zawarte są przykłado­we poziomy hałasu pochodzącego z różnych źródeł.

• 20 μPa = 0 dB – próg słyszenia
• 200 μPa = 20 dB – szept
• 2 mPa = 40 dB – szelest liści
• 20 mPa = 60 dB – rozmowa
• 200 mPa = 80 dB – hala produkcyjna
• 2 Pa = 100 dB – maszynownia statku
• 20 Pa = 120 dB – młot pneumatyczny
• 2 hPa = 140 dB – silnik odrzutowy
• 20 hPa = 160 dB – wystrzał artyleryjski
(przedrostki: mikro μ =10-6; mili m=10-3; hekto h=102)

Nieliniowość skali logarytmicznej powoduje, że zsumowanie hałasu pochodzącego z dwóch źródeł wytwarzających taki sam poziom dźwięku daje przyrost „tylko” o 3 dB. A jest to podwojenie energii hałasu!

Specyficzne są reakcje człowieka na dźwięki o różnej częstotliwości. Słyszymy dźwięki z zakresu od 20 do 20 000 Hz. Najlepiej sygnały z zakresu od 1 000 Hz do 4 000 Hz. Aby uwzględnić tę specyfikę ludzkiego ucha, przy pomiarze poziomu dźwięku w celu określenia jego oddziaływania na organizm człowieka stosuje się częstotliwościową charakterystykę korekcyjną. Stosuje się wtedy specjalne oznaczenie wyników pomiarów – mó­wimy wówczas o „poziomie dźwięku A”. Oznacza on, że poziom dźwięku był mierzony z uwzględnieniem częstotliwościowej charakterystyki korekcyjnej A, odpowiadającej charakterystyce ucha ludzkiego. Często można spotkać się z obecnie niepoprawnym, skróto­wym zapisem jednostek – dBA lub dB(A).

Im dźwięk ma niższą częstotliwość, tym słyszymy go gorzej, choć ma ten sam poziom co dźwięk o częstotliwości 1 000 Hz. Dźwięki o częstotliwości poniżej 20 Hz, czyli infradźwięki, są praktycznie niesłyszalne, ale mimo to oddziałują na organizm człowieka. Jeśli ich poziom jest wysoki, powodują rozdrażnienie, niepokój, a nawet uczucie strachu, zaburzają sen i skutkują gwałtownym wybudzeniem, mogą prowadzić do zaburzenia rytmu serca i rytmu oddechu, zwiększają zmęczenie. Jeśli ich częstotliwość jest zbliżona do częstotliwości rezonansowej narządów wewnętrznych człowieka, a poziom bardzo wysoki, mogą powodować silne uczucie dyskomfortu, a w skrajnych przypadkach prowadzić do śmierci (broń infradźwiękowa).

Hałas można prawdopodobnie uznać za najgorsze zanieczyszczenie środowiska wytwarzane coraz bardziej intensywnie przez cywilizację. Odpady przemysłowe i komu­nalne, ścieki, pyły zostały w znacznym stopniu opanowane. Pomogły w tym ich właści­wości. Z racji swej materialności i trwałości są łatwo wykrywalne, a ich źródła zajmują ograniczony, ściśle zdefiniowany obszar. Hałas jest zanieczyszczeniem niematerialnym. Szybko się do niego przyzwyczajamy, zwłaszcza jeśli ma niezbyt duże natężenie. Może po­wstawać na ograniczonej przestrzeni (np. obiekt przemysłowy, impreza masowa), ale też na przestrzeni bardzo rozległej (np. droga, linia kolejowa). Może też mieć różny charakter. Bywa ciągły i jednostajny, jak dźwięk pracującego bez przerw generatora prądu czy drogi o znacznym natężeniu ruchu, ale bywa też zmienny w czasie, jak hałas pochodzący od linii kolejowej.

Przepisy dotyczące ochrony środowiska określają dopuszczalny poziom hałasu oddziałującego na tereny zamieszkałe przez ludzi (emisja). Dotyczy to poziomu dźwię­ku mierzonego na granicy terenu chronionego akustycznie lub przed elewacją budynku mieszkalnego (w takich warunkach imisja = emisja: przy pomiarach hałasu komunikacyj­nego w większości przypadków nie powinno się uwzględniać jakiegokolwiek tła akustycz­nego!). Określone są też dopuszczalne poziomy hałasu mierzonego w lokalu mieszkalnym, a pochodzącego z różnych źródeł.

Ostatnio Minister Środowiska wydał rozporządzenie podnoszące wartości do­puszczalne poziomu hałasu pochodzącego od dróg i linii kolejowych. W poniższej tabeli znajdują się nowe i, dla porównania, stare wartości.

Należy zwrócić uwagę, że poziomy dopuszczalne są określone dla równoważnych poziomów dźwięku (LAeq D i LAeq N), co oznacza, że hałas jest uśredniany w czasie określo­nym w nagłówkach kolumn powyższej tabeli (tzw. „czas odniesienia”).

Każdy rodzaj źródła hałasu ma określoną specyfikę. Właśnie dlatego odpowiednie przepisy ściśle określają sposób wykonywania pomiarów oraz opracowania wyników dla każdego z nich.

Najbardziej uciążliwym dla ludzi wydaje się, z uwagi na jego specyfikę, hałas komunikacyjny oraz instalacyjny, w tym przemysłowy. Ze względu na źródło hałasu komunikacyjnego możemy go podzielić na trzy rodzaje:

• hałas lotniczy wytwarzany przez samoloty i inne statki powietrzne,
• hałas kolejowy wytwarzany przez pojazdy szynowe (również tramwaje),
• hałas drogowy wytwarzany przez samochody i inne pojazdy poruszające się po drogach.

Z uwagi na specyfikę niniejszej publikacji, zajmiemy się wyłącznie hałasem drogo­wym – jego opisem i sposobami jego ograniczania. Hałas drogowy wytwarzany jest przez pojazdy poruszające się po drogach. Składają się nań dźwięki wytwarzane przez:

• silniki pojazdów,
• karoserię pojazdów i opływające ją powietrze,
• opony stykające się z nawierzchnią drogi,
• sygnały dźwiękowe używane przez pojazdy.

---

Dopuszczalne poziomy hałasu:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z dn. 08.10.2012 r., poz.1109)
Tabela 1
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastoso­wanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby

Objaśnienia:
1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych.
2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy.
3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.

---

W nowoczesnych pojazdach ze sprawnym układem wydechowym praca silnika powoduje stosunkowo niewysoki poziom dźwięku. Nie dotyczy to pojazdów pseudospor­towych i pseudosportowych kierowców urządzających sobie wyścigi na drogach publicz­nych. Podobny problem stanowią quady rozjeżdżające lasy i pola i wytwarzające hałas o bardzo dużym natężeniu. Ściganie wymienionych wykroczeń należy do policji. Należy wymuszać dodatkowe, skuteczne kontrole zarówno w ruchu drogowym, jak i terenów rekreacyjnych. Policja ma prawo zatrzymać dowód rejestracyjny, a nawet sam pojazd, jeśli nie spełnia on warunków technicznych.

Karoserie pojazdów, zwłaszcza osobowych, zwykle też nie powodują znacznego poziomu hałasu. Nie dotyczy to samochodów ciężarowych, często w złym stanie technicz­nym, szczególnie poruszających się bez ładunku po drogach o nierównej nawierzchni.

Sygnały dźwiękowe używane przez pojazdy, zwłaszcza sygnały ostrzegawcze po­jazdów uprzywilejowanych, mogą być bardzo uciążliwe, jeśli występują często, np. w po­bliżu szpitali lub stacji pogotowia ratunkowego – jednak tego źródła nie można ograniczyć ze względów bezpieczeństwa.

Największy hałas w ruchu drogowym powstaje na styku opony z nawierzchnią jezdni. Jego poziom zależy od rodzaju i stanu nawierzchni, rodzaju opon (zimowe, let­nie), natężenia ruchu, prędkości pojazdów oraz warunków pogodowych. Opony zimowe są co prawda głośniejsze, ale też zimą krócej przebywamy na dworze i rzadziej otwieramy okna. Hałas opon zimowych znacznie maleje, jeśli jezdnia jest pokryta świeżo spadłym śniegiem.

Na warunki pogodowe, konstrukcję pojazdów oraz rodzaj używanych opon zarzą­dzający drogą nie mają wpływu. Odpowiednie organy powinny kontrolować stan pojazdów oraz sposób ich użytkowania w celu ograniczenia hałasu powstającego na drogach. Zarzą­dzający drogą powinien już na etapie projektu zadbać o wybór odpowiedniego rodzaju nawierzchni, następnie dopilnować odpowiedniego jej wykonania, a podczas eksploatacji drogi zapewnić odpowiedni jej stan. Przykładem negatywnym może tu być przywracanie nawierzchni brukowej przy remontach ulic, zwłaszcza w dzielnicach willowych. Pogarsza to bardzo klimat akustyczny.

W celu ograniczenia oddziaływania drogi na okolicznych mieszkańców inwe­stor powinien też zadbać o wybudowanie, tam gdzie jest to konieczne i celowe, ekra­nów akustycznych o odpowiedniej konstrukcji i parametrach. Należy przy tym pamiętać, że ekrany akustyczne, traktowane jako panaceum na hałas drogowy, nie zawsze spełniają swoją rolę. Ich budowa powinna mieć na celu przede wszystkim ochronę ludzi narażonych na hałas pochodzący od dróg i linii kolejowych. Mniejsze znaczenie ma oddziaływanie hałasu na zwierzęta.

Zupełnym nieporozumieniem jest stosowanie do określenia narażenia zwierząt na hałas częstotliwościowej charakterystyki korekcyjnej A, odpowiadającej charakterysty­ce ucha ludzkiego. Delfiny porozumiewają się za pomocą dźwięków o wysokiej częstotli­wości. Szczury są wrażliwe na dźwięki używane w urządzeniach odstraszających. Nietope­rze używają do łapania owadów echolokacji ultradźwiękowej.

Dla przyrody znacznie większym zagrożeniem niż hałas jest dzielenie przez nowe drogi istniejących i dobrze funkcjonujących ekosystemów. Zwierzęta giną na dro­gach, wędrując na stare miejsca żerowania czy rozrodu, albo są od nich odcinane, jeśli droga jest odgrodzona płotem. Niewiele pomagają tunele i kładki dla zwierząt, zwłaszcza że są one zwykle źle zaprojektowane, usytuowane i wykonane. Należałoby zadbać o projektowanie nowych inwestycji w taki sposób, aby ominąć zwarte, naturalnie wyodrębnione ekosystemy.

Należy bardzo dokładnie rozważać wszelkie argumenty przy stawianiu ekranów w zwartej zabudowie miejskiej. Nawet te o najlepszej konstrukcji i parametrach mogą niewiele poprawić klimat akustyczny, a na pewno pogorszą doznania estetyczne mieszkańców miasta, których mają chronić przed hałasem.

Wybór niewłaściwej konstrukcji ekranu może nawet zwiększyć poziom hałasu na chronionym obszarze. Ekrany z lekkich, przezroczystych płyt, chętnie stosowane na te­renach miejskich, na skutek pobudzenia pędem powietrza od przejeżdżających samocho­dów często generują wysokie poziomy infradźwięków – niesłyszalnych, ale mocno odczu­wanych przez ludzi. Przy projektowaniu budowy kilkusetmetrowego ekranu w celu ochrony przed ha­łasem pojedynczych zabudowań należy rozpatrzeć wszelkie aspekty ekonomiczne przed­sięwzięcia i rozważyć ewentualne rozwiązania alternatywne. Jeśli istnieje dostatecznie sze­roki pas oddzielający drogę od zabudowań (powyżej 50 metrów), ekrany można zastąpić racjonalnie zaprojektowanym pasem zieleni złożonym z drzew liściastych i iglastych, krze­wów i wysokich traw.

Nie ma większego uzasadnienia budowanie kilometrów ekranów akustycznych wzdłuż dróg biegnących przez niezabudowane obiektami mieszkalnymi pola i lasy.

Powinno się dokładać wszelkich starań w celu ograniczenia oddziaływania hałasu na ludzi, w szczególności drogowego i kolejowego. W zależności od tego, czy źródło zagro­żenia (droga lub linia kolejowa) ma dopiero powstać, czy już istnieje, należy zastosować różne procedury postępowania.

Działania, które pozwalają ograniczyć niekorzystne oddziaływanie planowanych inwestycji na ludzi:

• Sprawdzenie i opiniowanie projektu inwestycji, a zwłaszcza raportu oddziaływa­nia na środowisko.
• Negocjacje – wymuszenie w projekcie zmian umożliwiających zmniejszenie uciąż­liwości obiektu i /lub ograniczenie liczby ludzi narażonych na jego oddziaływanie.
• Nadzór nad realizacją inwestycji.
• Pilnowanie zgodnej z ustaleniami eksploatacji obiektu (np. szybkiej naprawy uszkodzonej nawierzchni).

Działania, które pozwalają ograniczyć niekorzystne oddziaływanie istniejących obiektów na ludzi:

• Zwrócenie uwagi władz lokalnych i mediów na problem hałasu.
• Dokładna inwentaryzacja źródeł hałasu:
– identyfikacja źródeł hałasu,
– pomiary poziomu dźwięku zgodnie z obowiązującymi przepisami,
– ocena liczby ludzi narażonych na oddziaływanie obiektu.
• Propozycje rozwiązań problemu:
– rozwiązania administracyjne,
– rozwiązania inwestycyjne.
• Egzekwowanie realizacji ustaleń.
• Pilnowanie należytego działania zrealizowanych rozwiązań.

Ponieważ każdy etap działań zmierzających do ograniczenia hałasu i jego oddzia­ływania na ludzi jest bardzo kosztowny, należy te działania wymusić na zobowiązanych do tego instytucjach.

Za odpowiednio niski poziom hałasu w mieszkaniach odpowiedzialny jest wła­ściciel budynku: inwestor sprzedający mieszkanie, spółdzielnia mieszkaniowa, właściciel mieszkań komunalnych. Za poziom hałasu docierającego do budynku odpowiedzialny jest właściciel jego źródła – zakładu przemysłowego, drogi, linii kolejowej. Interwencyjne po­miary poziomu hałasu zobowiązane są wykonać: w mieszkaniu – dział higieny komunalnej lokalnego Sanepidu, w środowisku – odpowiedni Inspektorat Ochrony Środowiska. Niestety, trudno jest wyegzekwować poprawę sytuacji przez sprawcę złych warun­ków akustycznych. Deweloper, który zaoszczędził na jakości akustycznej budynku, stosując nieadekwatne do wymagań, tańsze materiały czy niewłaściwą technologię, nie obniży ceny mieszkania. Zakład przemysłowy raczej zapłaci niewysoki mandat, niż wyda zna­czące kwoty na wyciszenie źródeł hałasu. Sprawy takie kończą się zwykle przewlekłym procesem sądowym. Należy jednak podkreślić, że rośnie świadomość wymiaru sprawie­dliwości dotycząca akustyki i zapadające wyroki są coraz częściej po myśli skarżących. Upór w dochodzeniu swoich praw i współdziałanie z sąsiadami-towarzyszami niedoli jest chyba jedynym sposobem na osiągnięcie sukcesu.

Przykładowe pismo do Inspekcji Sanitarnej z wnioskiem o przeprowadzenie pomiarów kontrolnych w mieszkaniu:

Anna Palony
ul. Spokojna 37 m. 123
09-698 Warszawa
tel. 2212345678

Wojewódzka Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna
Dział Higieny Komunalnej
ul. Żelazna 79
Warszawa

Szanowni Państwo,

Zwracam się z prośbą o pomoc w następującej sprawie. W moim mieszkaniu występują od 1984 roku drżenia i hałas od jazdy windy, których nie wyeliminowała nawet wymiana na nową w 2012 r. Zmniejszyła się tylko ich ilość.
Lokal sąsiaduje z dwiema maszynowniami: z jednej strony, za ścianą grubości 20 cm, znajduje się maszynownia klatki II, z drugiej strony, oddalona o ok. 6 m, maszynownia klatki I.
Z problemem zmagamy się bezskutecznie od momentu zamieszkania. Spółdzielnia, mimo zgłaszanych przeze mnie zastrzeżeń, zapewniła, że lokal spełnia normy.
Wkrótce po pierwszych dniach od zamieszkania okazało się to nieprawdą. Zaczęły się problemy zdrowotne. Spółdzielnia ukrywała wyniki pomiarów, z których wynikało przekroczenie norm w porze dziennej o 4 dB i nocnej o 9 dB. Odpisy tych wyników uzyskałam dopiero po 3 latach zamieszkania.

Proszę o przeprowadzenie w moim mieszkaniu pomiarów hałasu i wibracji pochodzących od maszynowni wind i innych instalacji domowych w celu stwierdzenia, czy odpowiednie normy nie są przekroczone.

Z poważaniem
Anna Palony

Autorzy opracowania: Jerzy Maciejczyk wiceprezes Zarządu Głównego Ligi Walki z Hałasem,
współpraca: Mikołaj Kirpluk,
dr inż. Witold Jaszczuk (Liga Walki z Hałasem)
Federacja Zielonych – Grupa Krakowska i Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź-Kraków 2012