Kaucja wraca

Zarówno w Polsce jak i na całym świecie śmiecimy na potęgę, to smutny fakt. Unia Europejska próbuje regulować gospodarkę odpadami za pomocą dyrektyw. Te zaś nakładają na kraje Unii wymogi zwiększenia poziomów zbiórki odpadów i zmierzania ku gospodarce obiegu zamkniętego – modelu gospodarczego, w którym zasoby krążą w obiegu jak najdłużej to możliwe, minimalizując ilość odpadów. Jednym z narzędzi do osiągnięcia wskazanych celów jest system kaucyjny na opakowania po napojach, który z powodzeniem działa już w 11 krajach Europy, a w kolejnych 14 jest planowany.

System kaucyjny na opakowania po napojach to taki sposób gospodarowania odpadami, w którym są one zawracane do obiegu surowców i powtórnie wykorzystywane. Kaucja motywuje nas, konsumentów,  do zwrotu opakowań, zmiany zachowań społecznych, a tym samym uznania wartości surowca. Powszechny system kaucyjny to jedna z najskuteczniejszych metod walki z zaśmiecaniem tego rodzaju odpadami. Aby tak się stało, musi jednak objąć wszystkie rodzaje opakowań po napojach – z plastiku, metalu oraz szkła jedno- i wielorazowego.

Wszystkie śmieci nasze są

Co roku każdy mieszkaniec Europy produkuje średnio 174 kg odpadów opakowaniowych (Eurostat 2018) z czego średnio 20–30% to opakowania po napojach.

Poza rosnącą konsumpcją i niewielką odpowiedzialnością producentów za opakowania na tak wysoką ilość ma wpływ także odejście od opakowań wielokrotnego użytku, które w szczególności w Europie Wschodniej, były powszechnie stosowane jeszcze kilka dekad temu.

Międzynarodowa organizacja non-profit Reloop w raporcie „What We Waste” pokazuje, jak w coraz szybszym tempie bezpowrotnie marnujemy jednorazowe opakowania z tworzyw sztucznych, metalu i szkła. W Polsce wg danych z 2017 r. liczba ta wynosi 132 opakowania po napojach na mieszkańca rocznie. To daje 5 mld 12 mln i 40 tys. opakowań, które raz użyte, zakończyły swoją użyteczność i trafiają na wysypiska, są spalane w spalarniach i domowych piecach oraz zaśmiecają środowisko. Autorzy wykazali, że istnieje wyraźna różnica między wynikami w krajach, które mają inteligentną politykę i dążą do zamykania obiegu i tymi, którym brak takiego mądrego podejścia. Liderami w niemarnowaniu są kraje z systemem kaucyjnym, np. w Niemczech to tylko 10 opakowań po napojach na mieszkańca rocznie, na Litwie – 14, w Finlandii – 17, w Chorwacji – 18.

„System kaucyjny znacznie ograniczy ilość butelek PET w odpadach zmieszanych, co oznacza mniej odpadów do spalania. Jeśli w odpadach zmieszanych będzie mniej PET, to spadnie także kaloryczność wsadu. Mniej opakowań po napojach w strumieniu odpadów zmieszanych to także mniejsza ilości odpadów w sortowni, a więc możliwość lepszego posegregowania innych, naprawdę trudnych, odpadów. To w konsekwencji może dalej podnieść efektywność odzysku surowców i oznacza mniej odpadów do spalania” – Piotr Barczak, członek zarządu Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste, stoi on na czele grupy roboczej ds. odpadów Europejskiego Biura Ochrony Środowiska.

W oczekiwaniu

Polska wciąż nie ma systemu kaucyjnego, który część z nas jeszcze pamięta z poprzedniego ustroju. Historia zatacza jednak koło i niebawem kaucja wróci do sklepów i polskiej rzeczywistości.

Zanim do tego dojdzie, jesteśmy świadkami budowania założeń systemu, szukania sposobów, a także, niestety, błądzenia i pomijania skutecznych rozwiązań, które z powodzeniem wprowadzono w już działających systemach europejskich. Pod koniec stycznia 2022 r. Ministerstwo Klimatu i Środowiska opublikowało długo wyczekiwany projekt ustawy o systemie kaucyjnym. Cieszy fakt, że jest, ale jego kształt pozostawia wiele do życzenia. Właśnie zakończyły się konsultacje społeczne, podczas których strona społeczna, a także przemysł, handlowcy i pozostali interesariusze systemu kaucyjnego  złożyli swoje uwagi do projektu. Trzy zmiany, które mają największy wpływ na skuteczność systemu i jego przystępność dla konsumenta to: objęcie systemem wszystkich frakcji, w tym puszek i szkła jednorazowego, ustanowienie jednego operatora systemu i stała wysokość kaucji. Jak pokazują doświadczenia europejskich sąsiadów, te właściwości systemu gwarantują jego sukces i efekty środowiskowe.

Jak to działa? Kiedy klient kupuje produkt, oprócz jego ceny płaci też niewielką kaucję (zwykle równowartość ok. 10 eurocentów, czyli ok. 50 groszy) stanowiącą zachętę do późniejszego zwrotu opakowania. Gdy klient zwraca puste opakowanie, otrzymuje zwrot kaucji od sprzedawcy w kasie lub w automacie do odbioru butelek (w zależności od powierzchni sklepu – w sklepach wielkopowierzchniowych staną automaty, mniejsze sklepy nie będą zmuszone do zakupu takich urządzeń i z pomocą operatora będą prowadzić zbiórkę ręczną).

Zalety systemu

Korzyści płynące z wprowadzenia systemu są wielowymiarowe. Oprócz oczywistego pozytywnego wpływu na środowisko należy podkreślić wpływ na gospodarkę odpadami, stymulację recyklingu oraz korzyści ekonomiczne. To także jedyny sposób, aby osiągnąć unijny cel 90% selektywnej zbiórki plastikowych butelek po napojach do 2029 r. Poniżej prezentuję najważniejsze zalety systemu.

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

 Stymulacja recyklingu:

• Znacząco wpływa na wzrost poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych, nawet 80-95% surowca (szkła, aluminium, plastiku) trafia z powrotem do obrotu.
• Czysty strumień odpadów o wysokiej jakości surowców wtórnych w porównaniu do zbiórki odpadów z gospodarstw domowych.
• Czyste, jednorodne surowce wtórne wysokiej jakości mogą być łatwo i skutecznie przetwarzane na nowe materiały wykorzystane w przemyśle spożywczym.
• Zmniejszenie ogólnej produkcji tworzyw sztucznych, aluminium i szkła i poprawa recyklingu w obiegu zamkniętym.
• Niezawodne źródła materiałów pochodzących z recyklingu do wykorzystania w nowych produktach (co wymusza tzw. dyrektywa plastikowa SUP).

Korzyści ekonomiczne:

• Redukcja kosztów oczyszczania, tonażu materiału i transportu odpadów, co pokazują badania przeprowadzone w 32 gminach na całym świecie
• Tworzenie nowych miejsc pracy poprzez dostarczanie większej ilości materiału do recyklingu przy jego zbieraniu, transporcie, przetwarzaniu.
• Zebrane surowce osiągają znacznie wyższą cenę rynkową.
• Milionowe oszczędności dla samorządów na oczyszczanie placów, parków czy rowów z opakowań po napojach, najczęściej spożywanych w plenerze.
• Rzadsze odbieranie odpadów z plastiku i metalu z żółtych pojemników poprzez „wyjęcie” opakowań po napojach. To pozwoli zmniejszyć objętość tego strumienia, wpłynąć na oszczędności dla gmin i obniżyć ślad węglowy wywozu odpadów.
• Wsparcie lokalnych przedsiębiorców – czysty strumień opakowań pozyskiwany lokalnie dzięki kaucji pozwoli obniżyć cenę napojów produkowanych lokalnie. Produkty będą tańsze, bo będą pakowane w wielorazowe opakowania przygotowywane na miejscu.

Korzyści prośrodowiskowe:

• System obejmujący opakowania wielokrotnego użytku generuje o 50% mniej emisji CO2 niż w przypadku opakowań jednorazowych.
• To jeden z najskuteczniejszych instrumentów przeciwdziałania przenikaniu tworzyw sztucznych do środowiska.
• Zmniejszenie ilość opakowań po napojach w oceanach nawet o 40%.
• Czysta, niezaśmiecona gmina, las, jezioro zachęcają do wypoczynku, przez co zwiększają atrakcyjność turystyczną terenu.

Kaucja zatem to nie tylko czyste środowisko, ale i czysty zysk dla społeczeństwa i szeroko rozumianych interesariuszy.

---

Źródła:

1. Gospodarka odpadami opakowaniowymi po napojach w Polsce: teraz i w niedalekiej przyszłości Systemy kaucyjne w wybranych krajach europejskich, Polskie Stowarzyszenie Zero Waste, 2022
2. ROP, czyli rozszerzona odpowiedzialność producentów, sozosfera.pl [dostęp: 06.05.2022]
3. What we waste, Reloop, Belgia, 2021