Komu zależy na gotówce?

Fizyczny pieniądz powoli znika z obiegu. Nie jesteśmy jedynymi, którym taka sytuacja się nie podoba. Podejmujemy rękawicę. Jednocześnie podpatrujemy, jak gotówki bronią też nasi sąsiedzi.

Piękny lipcowy dzień, Krakowskie Przedmieście, plac przed zamkiem królewskim. Miejscowi i turyści mieszają się ze sobą na dziedzińcu. Wypełniają restauracje, trattorie, przesiadują na murze, robią zdjęcia na tle Wisły. Korzystają z lata. Pod Kolumną Zygmunta zebrała się mała widownia, aby wysłuchać koncert ulicznego artysty, dającego popis swoich umiejętności wokalnych.

U jego stóp leży otwarty futerał, gromadzący wyrazy podziwu i uznania wyrażane w monetach i banknotach. Nic niekonwencjonalnego.

Uwagę jednak zwraca wystający z futerału kawał papieru. Na nim, poza informacją o nazwie instagramowego profilu artysty, mieści się też numer konta blik. Koniec wymówek, nie wymigasz się od wspierania kultury argumentem nieposiadania gotówki.

Wyrazy podziwu przyjmujemy zarówno w euro, dolarach, jak i złotych. Pierwotne zaskoczenie szybko ustępuje. Cóż, ktoś powie, tak wygląda współczesny świat. Obecnie nawet na dworcach, jeśli kogoś wezwie natura, a gotówki brak, istnieje bardzo duża szansa, że przy wejściu będzie na nas oczekiwał terminal płatniczy.

Gotówka pozostaje jednak dominującym sposobem płatności w strefie euro – z danych na rok 2016 wynikało, że nadal używano jej w przypadku 79% wszystkich transakcji. W 2019 roku liczba ta zmalała do 73% – podano w raporcie Europejskiego Banku Centralnego.

Powoli idziemy w stronę świata transakcji bezgotówkowych. W Tygodniku Spraw Obywatelskich wielokrotnie już tłumaczyliśmy, dlaczego nie jest to stan pożądany i dlaczego gotówki należy bronić. Zachęcamy do zapoznania się z naszą akcją Broń Gotówki.

Na razie na szczęście daleko do tragedii. Nadzieję daje fakt, że Komisja Europejska wydaje się być po naszej stronie. W komunikacie z 2020 roku w sprawie unijnej strategii w zakresie płatności detalicznych informowała, że będzie śledzić prace nad zapewnieniem dostępu do gotówki. Rozważała nawet wymuszenie takiego stanu rzeczy na swoich członkach. Oczywiście nie oznacza to, że gotówka jest bezpieczna i można spuścić instytucje oraz banki z oczu.

Na szczęście w tej walce nie jesteśmy osamotnieni. Wielu naszych europejskich sąsiadów również wierzy w słuszność tej sprawy i podejmuje działanie. W tym artykule przybliżymy kilka takich inicjatyw.

Norwegia

JA til kontanter (YES to cash)

Druga dekada drugiego millenium dawała powody, by wierzyć, że Norwegowie staną się pierwszym bezgotówkowym narodem na świecie. Mimo iż prawo stanowi o gotówce jako obowiązkowym środku płatności, to mówi jednocześnie, że nikt nie jest zobowiązany do przyjęcia więcej niż dwudziestu pięciu monet i banknotów z każdej jednostki w ramach jednej płatności. Między 2012 a 2016 rokiem udział gotówki we wszystkich płatnościach spadł o 22%. Konserwatywna partia Høyre, będąca wtedy częścią koalicji mającej większość w sejmie od 2013 do 2021 roku postulowała, by od gotówki odejść do 2030 roku.

Dyskusja wokół środków płatności poskutkowała utworzeniem na Facebooku grupy o nazwie JA til kontanter (YES to cash).

Grupa zyskała taką popularność, że przeistoczyła się w organizację. Jednym z jej założycieli jest członek parlamentu Jørund Rytman.

Ugrupowanie swoją kampanię realizuje publikując artykuły związane z tematem płatności fizycznymi pieniędzmi. Nawołuje do korzystania tylko i wyłącznie ze sklepów, które akceptują płatność gotówką. Na potrzeby swojej działalności stworzyli listę firm, które przyjmują bądź nie płatności w formie fizycznej. Lista jest aktualizowana na bieżąco. Ich działania przyniosły skutek. W 2017 roku 46% wszystkich transakcji zostało dokonanych za pomocą gotówki. Grupa kontynuuje swoją działalność, obecnie ich strona na Facebooku zrzesza prawie 55 tys. użytkowników.

Szwecja

Kontantupproret (Cash Uprising)

Szwecja jest kolejnym krajem, który w ostatnich latach został zdominowany przez płatności bezgotówkowe. Nie istnieje tu prawo stanowiące o obowiązku przyjmowania fizycznego pieniądza jako środka zapłaty. Według szwedzkiego banku centralnego udział gotówki we wszystkich płatnościach detalicznych zmalał z 40% w 2010 r. do 15% w 2016 r.

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

Trudności związane z takim stanem rzeczy zainicjowały stworzenie ruchu Kontantupproret (Cash Uprising).

Na jego czele stanął Björn Eriksson, były dyrektor między innymi Interpolu i Szwedzkiej Policji. W 2014 roku opublikował głośny artykuł, w którym tłumaczył, jakimi motywami kierują się szwedzkie banki, próbując wyeliminować gotówkę.

Sama inicjatywa poza tworzeniem publikacji o płatnościach organizuje zjazdy, wiece i debaty, na których zwolennicy dyskutują, jak należy między innymi bronić fizyczną formę płatności. Od dwóch lat przyznaje też raz w roku nagrodę pieniężną w wysokości 10 000 koron za promowanie miejsca gotówki w społeczeństwie. Publikuje również historie ludzi, którzy na przykład z powodu swoich niepełnosprawności wolą zarządzać pieniądzem w fizycznej formie, gdyż jest to dla nich bardziej przejrzyste i bezpieczne.

Ich działania zaowocowały w 2020 roku. Rząd szwedzki uchwalił prawo, według którego wszystkie banki operujące w Szwecji – których depozyty przekraczają 70 miliardów szwedzkich koron – muszą zagwarantować klientom możliwość wypłacania i wpłacania gotówki.

Francja

Cash Essentials

Francja, w przeciwieństwie do poprzednich dwóch krajów, posiada zapis w swoim kodeksie prawnym, interpretowany jako brak możliwości nieakceptowania gotówki w sytuacji dokonywania zapłaty w kwocie odpowiadającej dokładnie wartości zakupu.

W praktyce oznacza to, że jeśli posiadamy odliczoną kwotę, przedsiębiorca nie może odmówić nam płatności gotówką. Na razie  pieniądz fizyczny jest mocno osadzony w tym kraju, gdyż według danych z 2017 roku gotówka stanowiła 68% wszystkich płatności w punktach sprzedaży.

Francja jest również miejscem pochodzenia jednego z największych think tanków zorientowanego na przyszłość gotówki. Cash Essentials swoją działalność skupia na trzech inicjatywach: Cash and Crises, The Cashtech forum, Cash Photogrpahy. Pierwsza to portal edukacyjny, który tłumaczy i przybliża problematykę obrotu i zarządzania gotówką oraz płatnościami przez banki i inne instytucje. Cashtech forum to inicjatywa polegająca na podejmowaniu współpracy z firmami zajmującymi się produkcją oprogramowania i technologii komunikacyjnych w celu stworzenia lepszej infrastruktury do zarządzania gotówką. Przykładem jest SoCash, aplikacja pozwalająca wypłacać pieniądze w sklepach. Ostatnie przedsięwzięcie to nic innego jak konkurs fotograficzny, którego motywem przewodnim są pieniądze w fizycznej postaci. Konkurs ma na celu oddanie wielowymiarowości konstruktu społecznego, jakim są pieniądze.

Cash Matters

Ten ruch obywatelski, założony przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Walut (ICA), to jedna z największych organizacji tego typu. Jego działalność ma przede wszystkim charakter edukacyjny. Prowadzi obszerny portal informacyjny, skoncentrowany na tematyce płatności, na którym zamieszczane są wiadomości o wydarzeniach prowadzonych na całym świecie w kontekście gotówki. Poza tym zajmuje się też monitorowaniem tendencji płatniczych w krajach Europy i świata.

Austria

Austriackie Centrum Ekonomii

Niezależny instytut badawczy, który zajmuje się promowaniem idei wolnego i odpowiedzialnego społeczeństwa oraz idei wolnego rynku. Nie jest skoncentrowany tylko i wyłącznie na ochronie gotówki, ale jej zachowanie jest również jednym z postulatów.

Instytut zajmuje się przygotowywaniem raportów, prowadzeniem badań i oferowaniem rozwiązań również w kwestii płatności. Jego największą inicjatywą jest Trasa Wolnego Rynku oraz Europejski Bank Zasobów – konferencje organizowane wspólnie z ponad setką różnych organizacji, od think tanków po Światowe Stowarzyszenie Podatników, w różnych miastach Europy. Zaproszeni na nie prelegenci, uczeni, politycy dyskutują o problemach współczesnej Europy oraz promują wcześniej wspomniane wartości.

Słowacja

INESS ( Institute of Economic and Social Studies)

Spośród wszystkich wymienionych krajów to w Słowacji gotówka ma się najlepiej. Według Europejskiego Banku Centralnego w 2017 roku pieniądz fizyczny stanowił 78% wszystkich płatności dokonywanych w punktach sprzedaży.

Pilnowaniem by taki stan rzeczy się utrzymał, zajmuje się pochodzący z tego kraju think tank INESS. Misją jego członków, jak twierdzą, jest nadzorowanie funkcjonalności i finansowania sektora publicznego gospodarki. Analizują, oceniają i informują o wpływie zmian legislacyjnych na ekonomię i społeczeństwo. Do tego zajmują się publikacją raportów i badań, w których proponują swoje rozwiązania współczesnych problemów. Publikują też artykuły, podcasty oraz organizują konferencje.

Ich największe projekty to skierowana do uczniów liceów Olimpiada Ekonomiczna, za pomocą której starają się promować tę dyscyplinę wśród młodych oraz zachęcać licealistów z potencjałem do doskonalenia swojej wiedzy. Drugi to Price of The State – portal na którym publikują dane informujące, ile obywatele płacą podatku, co w ten sposób opłacają oraz ile kosztuje poszczególna usługa realizowana przez państwo. Organizacja nie skupia się wyłącznie na obronie gotówki.

Dominik Kaczmarski