Koronawirus a sytuacja kobiet na rynku pracy – Women in Work Index 2021

W marcu br., symbolicznym miesiącu ze względu na Międzynarodowy Dzień Kobiet, brytyjski oddział PwC opublikował raport o sytuacji kobiet w miejscu pracy. Tegoroczny dokument skupiał się oczywiście na wpływie COVID-19 na wyżej wspomniane obszary. Czego się dowiadujemy? Jak naszą sytuację zmieniła pandemia i jak Polska wypada na tle innych państw? I w końcu, co nas czeka po pandemii? 

Pandemia, która trwa już od roku, obnażyła wiele newralgicznych elementów życia społecznego. Nagle okazało się, że dla niektórych noszenie maseczek stanowi ograniczanie wolności, a wielu z nas jest zwolennikami teorii spiskowych wokół szczepionek. Jednocześnie pandemia utrwaliła wiele nierówności społecznych, w tym również w zakresie zatrudnienia kobiet i wszystkiego, co z tą kwestią związane: od reprezentacji kobiet w zarządach po różnice płac.

Rzeczywistość (przed) pandemiczna kobiet

PwC to globalna sieć usług audytorskich, specjalizująca się w doradztwie podatkowym, innowacjach, dotacjach i ulgach. W swojej ofercie ma też usługi prawnicze i technologiczne.[1] Women in Work Index to coroczny raport o sytuacji kobiet na rynku pracy w skali globalnej. Jak podaje sam PwC raport „jest średnią ważoną pięciu wskaźników, które odzwierciedlają wzmocnienie ekonomiczne kobiet, w tym zdolność kobiet do uczestniczenia w sile roboczej i dostęp do zatrudnienia oraz parytet płci w wynagrodzeniu”.[2] Poddając analizie poprzednie prace PwC w ramach indeksu oraz inne raporty możemy zdiagnozować sytuację kobiet przed wybuchem pandemii i zaobserwować pierwsze jej skutki w tym zakresie.

Women in Work Index z 2019 roku zauważył progres, który poczyniły 33 państwa Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Celem 37 państw zrzeszonych w OECD jest „osiągnięcie możliwie najwyższego, trwałego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia oraz standardu życia w państwach członkowskich”.[3] Chociaż był on powolny, to można było go odnotować, a wraz z nim zauważyć ciekawe konkluzje. To w 2019 roku PwC ogłosił, że to właśnie zwiększenie udziału  kobiet na rynku pracy może doprowadzić do zwiększenia PKB w krajach OECD o blisko 6 bilionów dolarów, a zlikwidowanie niesprawiedliwości w zakresie wynagradzania kobiet i mężczyzn o 2 biliony.[4]

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

Indeks z 2020 roku przyniósł ciekawe obserwacje w zakresie sytuacji kobiet w sektorze technologicznym. Wyniki Polski również były obiecujące, gdyż autorzy raportu odnotowali wyraźny wzrost rozwoju ekonomicznego kobiet w wyniku znacznego zmniejszenia różnicy zarówno we wskaźniku aktywności zawodowej jak i płacy. W 2020 roku po raz pierwszy tak wiele kobiet zdecydowało się podjąć aktywność zawodową w najbardziej obiecującym i prosperującym sektorze, czyli technologicznym.

W tej dziedzinie liderem jest Kanada, a za nią podążają Francja oraz Stany Zjednoczone. Widać więc, że jeszcze przed rozwojem pandemii kobiety nie tylko same decydowały się na zatrudnienie w tym sektorze, lecz także stwarzano im możliwości zatrudnienia. Niemniej stanowią one nadal jedynie 30% pracowników tej branży, co zresztą zauważają autorzy Indeksu. Branża technologiczna nadal radzi sobie o wiele gorzej w zakresie reprezentacji kobiet niż pozostałe. Nadal o wiele mniej kobiet niż mężczyzn kończy kierunek ICT, czyli informatykę techniczną, więc siłą rzeczy mniej jest ich w grupie zatrudnionych.[5]

Kobiety rzadziej się na nią decydują, ponieważ stereotypy, brak mentoringu, treningu i wsparcia w branży technologicznej sprawiły, że jest to dla nich wciąż trudna ścieżka rozwoju. Raport zauważa, że płeć nie ma wpływu na przyswajanie umiejętności numerycznych, inżynieryjnych czy technologicznych. Wniosek jest więc prosty – to czynniki społeczne i kulturowe, a czasem również polityczne, stoją kobietom na drodze rozwoju w ramach tej prosperującej dziedziny. Dodatkowo w tej branży odnotowano wysoki odsetek pozwów i zarzutów o dyskryminację i molestowanie w miejscu pracy, tym samym tworząc tam trudną i niesprzyjającą atmosferę.

Raport z 2021 roku pokazał nam nowe zależności oraz przypomniał o istnieniu skostniałych nierówności. W warunkach pandemicznych kobiety tracą pracę częściej niż mężczyźni. Pod względem liczby zatrudnionych dominują również w sektorach, które najpoważniej odczuły skutki obecnej sytuacji. W porównaniu do 2019 roku, gdy poziom bezrobocia wśród kobiet utrzymywał się na poziomie 5.7%, w 2020 roku wyniósł on już 7.4%.

Co istotniejsze pandemia wzmogła istniejącą nierówność w domach. To kobiety o wiele częściej biorą na siebie nieodpłatne prace domowe: obowiązki domowe, opieka nad dziećmi (jeśli są) i zapewnienie ogniska domowego, szczególnie ważnego w czasach kryzysu. Jeszcze przed pandemią kobiety spędzały aż 6 godzin tygodniowo więcej niż mężczyźni na tych czynnościach. W czasach pandemicznych ta różnica wyniosła aż 7,7 godzin.

Na całym świecie 40% kobiet jest zatrudnionych w branżach, które pandemia dotknęła najmocniej. Przede wszystkim chodzi o turystykę, gastronomię czy branżę rozrywkową. Najlepiej obrazują to statystyki dotyczące Stanów Zjednoczonych, które pokazują, że wzrost bezrobocia wśród kobiet w marcu 2020 roku wynosił 4,4%, podczas gdy miesiąc później wyniósł on już 16,1%. Wzrost bezrobocia był znacznie wyższy wśród kobiet niż mężczyzn.[6]

Im dłużej trwać będą te nierówności, tym częściej i szybciej kobiety będą rezygnowały z pracy na stałe, a pamiętając, że ich odpowiedni rozwój mógłby zapewnić dodatkowe 6 bilionów dolarów PKB państwom OECD, będzie miało to ogromne znaczenie dla gospodarek na całym świecie.

Polska w raportach

W poszczególnych zestawieniach raportu PwC z 2021 roku Polska plasuje się nieco wyżej niż w poprzednich latach. Na przykład w rankingu państw OECD według „gender pay-gap”, czyli „różnicy w płacach ze względu na płeć”, zajmuje już 5. miejsce, a z kolei 4. miejsce jeśli chodzi o zatrudnienie kobiet na cały etat. Można dostrzec silną pozycję państw Europy Środkowo-Wschodniej w całym raporcie, czego dowodem jest fakt, że Węgry zajmują 7. miejsce według stopy bezrobocia kobiet, a Estonia zajmuje 9. miejsce w zakresie aktywności zawodowej kobiet.

Mimo nie najgorszych statystyk w Polsce jest wiele do zrobienia. Pokazał to również ostatni raport Global Gender Gap Report 2020. Według niego jedynie 20,1% kobiet w Polsce znajduje się w zarządach firm.

Najbardziej zatrważające statystyki pokazują przygnębiającą perspektywę. Na podstawie przedstawionych wyników badań stwierdzono, że państwa Europy Wschodniej, w tym również Polska, będą musiały czekać aż 107 lat, zanim różnice wynikające z płci zostaną na rynku pracy zniwelowane.[7]

Kolejny wart uwagi raport to Gender Equality Index opublikowany przez European Institute for Gender Equality. Według niego w Polsce jedynie 22,9% absolwentów kierunków ICT to kobiety, a  14% kobiet to specjalistki w tej dziedzinie, podczas gdy mężczyźni stanowią 85,7%. Średnie miesięczne zarobki kobiet wynoszą 1577 euro, czyli prawie 400 euro mniej niż u mężczyzn. Z kolei Polki poświęcają 47% swojego czasu na opiekę nad dziećmi i domem, a mężczyznom zajmuje to jedynie 25% czasu.[8]

Wszystkie przytoczone dane prowadzą do kilku wniosków. Po pierwsze wciąż jest ogromnie dużo pracy do wykonania i chociaż progres był widoczny aż do momentu wybuchu pandemii COVID-19, to był on zbyt wolny, żeby zacząć mówić o systemowych zmianach. Autorzy raportów podają podobne do siebie dane, uwydatniając różnice nie tylko w zarobkach, ale też w umiejętnościach, zajmowanych stanowiskach i ilości czasu poświęcanego pracy w domu, za którą kobiety nie otrzymują wynagrodzenia. Raporty nie pozostawiają wiele nadziei na rychłą poprawę sytuacji kobiet na rynku pracy.

Women in Work Index 2021 – wygrani i przegrani

Jak podaje PwC, liderami wśród państw OECD są niezmiennie od 2019 roku kolejno Islandia, Szwecja oraz Nowa Zelandia. Największymi przegranymi rankingu są Meksyk, Korea Południowa oraz Chile. Największe postępy z kolei zrobił Luksemburg, a Stany Zjednoczone odnotowały najwyższy regres w zapewnianiu równości praw kobiet w miejscu pracy. Jeśli chodzi o naszych sąsiadów z Europy Środkowo-Wschodniej to najwyżej uplasowała się Słowenia, zajmując 4. miejsce.

Islandia jest niekwestionowanym liderem rankingu PwC. Kobiety stanowią 84% pracowników przy jednoczesnym wyniku 5% w zakresie luki w aktywności zawodowej. Islandia ma też najniższy procent bezrobocia wśród kobiet, liczący jedyne 3%. Państwa nordyckie wykazują silne tendencje wzrostowe z roku na rok. Można wymienić wiele czynników, które na to wpływają. Państwa te kładą silny akcent na ułatwianie kobietom ukończenia szkół wyższych, zdobywania wysokich stanowisk, zabezpieczenia ich miejsc pracy oraz tworzenia bardziej elastycznych grafików, biorąc pod uwagę nieodpłatną pracę wykonywaną przez nie w domu.[9] Islandia jest jednym z liderów, jeśli chodzi o reprezentację kobiet w polityce: prawie 40% parlamentarzystów to kobiety. Podobny wynik odnotowano w liczbie ministerstw, na czele, których stoją kobiety.[10]

Państwem, którego powodów rozczarowującego wyniku w raporcie można dopatrywać się w czynnikach społeczno-kulturowych jest Korea Południowa. Koreanki stanowią większość wśród personelu sektora medycznego oraz branż, które odczuły najsilniej skutki pandemii.[11] Ich reprezentacja w sektorze zdrowia nie jest jednak wcale wysoka. Lekarki stanowią 32% personelu,  podczas gdy 94% pracowników sektora zdrowia to pielęgniarki, czy ich asystentki,[12] zajmując 32. miejsce na 37. Wpływ na tak niski wynik ma chociażby fakt, że w zarządach firm koreańskich jedynie 3% to kobiety.[13]

Kobiety w Korei Południowej stanowią 43% siły roboczej oraz są częściej zatrudniane na niepełny etat.[14] W krajach azjatyckich nadal kobiety rzadziej stawiają na karierę i edukację, a częściej są tymi, które opiekują się domem, bądź rezygnują z pracy nie tylko w czasach kryzysu jak ten obecny. Zmuszają je do tego również inne uwarunkowania, takie jak opieka nad osobami chorymi, co ma szczególne znaczenie w czasach pandemii, pogarszające się własne zdrowie psychiczne lub fizyczne, a nierzadko także przemoc w rodzinie.

Kolejnym państwem, które należy do czołówki rankingu, jest Szwecja. W zarządach szwedzkich firm kobiety zajmują aż 38% stanowisk; pomimo spadku poziomu aktywności zawodowej, większego bezrobocia i niewielkiej poprawie w zakresie różnicy płac, kraj utrzymuje trzecią pozycję. Szwecja prześcignęła Islandię, jeśli chodzi o luki w aktywności zawodowej, odnotowując najniższy wynik wśród państw OECD na poziomie 3%.[15]

Meksyk zajmuje 33. miejsce w raporcie Women in Work Index 2021. Ameryka Łacińska nadal pozostaje regionem nie tylko niesprzyjającym rozwojowi zawodowemu kobiet, ale także jest o wiele niebezpieczniejszym dla nich niż państwa europejskie czy Stany Zjednoczone. Dlatego nie dziwi fakt, że jedynie 9%  kobiet zajmuje miejsce w zarządach. W porównaniu do poprzednich raportów Meksyk spadł w rankingu, ale jednocześnie powiększył różnicę w płacach pomiędzy kobietami a mężczyznami. Pozostaje również niechlubnym liderem, jeśli chodzi o dodatkowe godziny, które kobiety poświęcają na opiekę nad dziećmi. Odnotowano, że ta nieodpłatna praca zabiera im 13 godzin tygodniowo.[16]

Co po pandemii? Możliwe scenariusze

Raport dostrzega znaczący regres w sytuacji kobiet na rynku pracy. Według autorów i autorek raportu pandemia może mieć dalekosiężne negatywne skutki na wypracowywaną przez ostatnią dekadę równość płci oraz wzrost ekonomiczny wśród kobiet. Wskutek pandemii kobiety mogą zostać pozbawione lub zmuszone do rezygnacji z pracy. Będą częściej zwalniane oraz trudniej będzie im się przebić przez zdominowany przez mężczyzn rynek pracy. W raporcie zwraca się uwagę, że to politycy, biznes oraz społeczeństwo powinni być odpowiedzialni za rozpowszechnianie wiedzy o nierówności płci i sytuacji kobiet. To od nich i od nas zależeć będzie wprowadzenie parytetów, tworzenie programów edukacyjnych oraz zmiany legislacyjne. Według The UN’s Gender Response Tracker jedynie 10% polityk na całym świecie jest ukierunkowane na zapewnienie równości płci i wsparcia ekonomicznego kobiet. Dodatkowo, aby szkody, które wyrządziła kobietom pandemia COVID-19 zostały naprawione, progres powinien być dwa razy większy niż dotychczasowy, historyczny wskaźnik  – a to scenariusz na rok 2030. Sądzę, że w tym sensie autorzy mają rację, ale warto tu wspomnieć o kolejnym czynniku, który może mieć na to wpływ. Zmiany klimatyczne najprawdopodobniej doprowadzą do pojawiania się kolejnych pandemii, tak jak doprowadziły do rozprzestrzeniania się koronawirusa. Coraz trudniej będzie zwalczać pojawiające się po sobie epidemie.

W raporcie poznajemy trzy scenariusze na przyszłość – 0, X, Y. Pierwszy z nich (0) zakłada, że pandemia nigdy się nie wydarzyła. Wtedy, biorąc pod uwagę dane z poprzednich lat, można zakładać, że państwa OECD osiągnęłyby wynik przybliżony do 81.4 do 2030 roku. Ten wynik to średnia ważona pięciu czynników analizowanych w raporcie, im wyższy wskaźnik, tym lepsza sytuacja kobiet na rynku pracy w danym państwie. Scenariusz X przewiduje, że państwa odnotowują wynik o cztery lata niższy w 2030 roku, niż gdyby pandemia nigdy się nie wydarzyła. Natomiast ostatni ze scenariuszy (Y), że aby do 2030 roku osiągnąć oczekiwany progres, równość płci powinna wzrastać dwa razy szybciej niż w rzeczywistości. Znając te scenariusze, warto odpowiedzieć na pytanie: co zrobić, aby zapewnić jak najszybszy powrót do sytuacji sprzed pandemii, czyli ciągłego wzrostu? I na to pytanie autorzy raportu odpowiadają, wskazując na:

• aktywną ocenę wpływu na równość płci wszystkich polityk,
• wzmocnienie pozycji kobiet w celu optymalnego uczestnictwa na rynku pracy poprzez zajęcie się leżącymi u podstaw nierównościami społecznymi związanymi z płcią,
• podjęcie działań w celu powstrzymania pandemii przed zwiększeniem już i tak znacznych różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn,
• finansowanie możliwości zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej przez kobiety w przyszłych rozwijających się sektorach gospodarki.

Nie zapewniając kobietom możliwości rozwoju swojego potencjału, zamykamy wiele drzwi i możliwości dla całej społeczności międzynarodowej. Zwrócił na to uwagę Ban Ki-moon, były sekretarz generalny ONZ: „Świat nigdy nie zrealizuje 100 procent swoich celów, jeśli 50 procent jego mieszkańców nie będzie mogło w pełni wykorzystać swojego potencjału. Kiedy uwolnimy siłę kobiet, możemy zabezpieczyć przyszłość dla wszystkich”.[17]

---

Źródła:

[1] https://www.pwc.pl/pl/uslugi.html, [dostęp: 20.04.2021].

[2] Org.: The Women in Work Index is a weighted average of five indicators that reflect female economic empowerment, including the ability of women to participate in the labour force and access employment, and gender parity in pay. https://www.pwc.co.uk/services/economics/insights/women-in-work-index.html, [dostęp: 21.04.2021].

[3]https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/oecd-organizacja-wspolpracy-gospodarczej-i-rozwoju2, [dostęp 17.04.2021],

[4] https://www.pwc.co.uk/economic-services/WIWI/pwc-women-in-work-2019-final-web.pdf, [dostęp: 20.04.2021].

[5] https://www.pwc.co.uk/economic-services/WIWI/women-in-work-2020-full.pdf, [dostęp: 04.05.2021].

[6] https://www.pwc.co.uk/economic-services/WIWI/women-in-work-2021-executive-summary.pdf, [dostęp: 06.05.2021].

[7] http://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2020.pdf, [dostęp: 08.05.2021].

[8] https://eige.europa.eu/gender-equality-index/thematic-focus/digitalisation/country/PL, [dostęp: 08.05.2021].

[9] https://www.prnewswire.com/news-releases/scandinavia-is-the-best-place-to-be-a-working-woman-according-to-the-economists-2021-glass-ceiling-index-301240651.html, [dostęp: 07.05.2021].

[10] https://www.weforum.org/agenda/2021/03/best-countries-women-s-rights-gender-gap/, [dostęp: 07.05.2021].

[11] https://thediplomat.com/2021/02/covid-19-has-widened-south-koreas-gender-gap/, [dostęp: 07.05.2021].

[12] https://thediplomat.com/2021/02/covid-19-has-widened-south-koreas-gender-gap/, [dostęp: 07.05.2021].

[13] https://www.strategyand.pwc.com/de/en/insights/2021/women-in-work.html, [dostęp: 08.05.2021].

[14] https://thediplomat.com/2021/02/covid-19-has-widened-south-koreas-gender-gap/, [dostęp: 07.05.2021].

[15]  https://www.pwc.co.uk/economic-services/WIWI/women-in-work-2021-report.pdf,[dostęp: 02.05.2021]. 

[16] https://www.pwc.co.uk/economic-services/WIWI/women-in-work-2021-report.pdf, [dostęp: 02.05.2021].

[17] https://www.un.org/press/en/2015/sgsm16561.doc.htm. [dostęp: 01.05.2021].