Petycja do Prezydenta RP ws. referendum lokalnego

Prezydent RP Andrzej Duda
Andrzej Duda by Lukas Plewnia is licensed under CC BY-SA 2.0

Rafał Górski

Tygodnik Spraw Obywatelskich – logo

Nr 50 (2020)

Referendum lokalne to instytucja, która ma dawać Polkom i Polakom możliwość udziału w zarządzaniu państwem. Ma ułatwiać mieszkańcom włączanie się w procesy decyzyjne na poziomie samorządów. Ma zachęcać obywateli do demokracji uczestniczącej. Czy tak dzieje się dziś? Niestety nie.

Łódź, 15 grudnia 2020 r.

W.P. Andrzej Duda
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa           

PETYCJA

Szanowny Panie Prezydencie, 

apelujemy do Pana Prezydenta o złożenie Sejmowi prezydenckiej inicjatywy ustawodawczej, której treścią będzie projekt nowelizacji ustawy o referendum lokalnym przygotowany przez Instytut Spraw Obywatelskich.

Referendum lokalne to instytucja, która ma dawać Polkom i Polakom możliwość udziału w zarządzaniu państwem. Ma ułatwiać mieszkańcom włączanie się w procesy decyzyjne na poziomie samorządów. Ma zachęcać obywateli do demokracji uczestniczącej. Czy tak dzieje się dziś? Niestety nie.

Praktyka referendalna oraz szczegółowe dane statystyczne (również z ostatniej kadencji 2014-2018) zaprezentowane przez Tomasza Zakrzewskiego, eksperta Instytutu Spraw Obywatelskich, w opracowaniu „Referendum lokalne: czas na reformę” przekonują, że w warunkach polskich instytucja referendum lokalnego ma ograniczone zastosowanie.

Podstawowe wyzwanie polega na tym, że tylko część z przeprowadzonych głosowań jest uznana za referenda ważne. W kadencji 2014-2018 tylko 11% referendów odwoławczych było ważne. W tym samym okresie w grupie referendów tematycznych, dotyczących np. budowy drogi, gminnych inwestycji, likwidacji straży miejskiej, 50% głosowań to były głosowania ważne. Przyczyną takich statystyk są progi frekwencji, które w tego typu głosowaniach są trudne do przekroczenia. Obowiązujące przepisy powodują również, że referendum lokalne, które z samej swojej konstrukcji przeznaczone jest dla obywateli, nie spełnia tej roli. Grupa obywateli, która nie ma wsparcia dużej organizacji społecznej (np. stowarzyszenia) czy politycznej (np. partii), szczególnie w większych miastach, nie jest w stanie zebrać wystarczającej liczby podpisów aby rozpisać referendum.

W obowiązującej ustawie o referendum lokalnym istnieje szereg barier sprawiających, że to narzędzie nie służy dziś obywatelom. Zmiana tej sytuacji wymaga zmian w przepisach, m.in. takich jak:

  1. zmniejszenie liczby podpisów potrzebnych do rozpisania referendum i wydłużenie czasu na ich zebranie;
  2. likwidacja progu frekwencji  w referendach tematycznych i zmniejszenie progu frekwencji w referendach odwoławczych;
  3. likwidacja zakazu łączenia referendów z innymi wyborami;
  4. możliwość przeprowadzenie kilku referendów lokalnych przez te same komisje.

Wprowadzenie powyższych zmian sprawi, że referenda staną się rzeczywistym instrumentem demokracji lokalnej. Pozwolą na rozstrzyganie bieżących problemów stojących przed samorządami. Staną się skuteczniejszym narzędziem prowadzenia lokalnej polityki bezpośrednio przez mieszkańców.

Szanowny Panie Prezydencie, zwracamy się do Pana Prezydenta z naszą petycją w nawiązaniu do treści umów programowych, jakie podpisał Pan Prezydent z przewodniczącym Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, Piotrem Dudą.

W umowie z 5 maja 2015 r. czytamy, że będzie Pan Prezydent prowadził politykę zmierzającą do: „zwiększenia uprawnień obywateli w zakresie referendów lokalnych i ogólnokrajowych oraz obywatelskich wniosków ustawodawczych”. Z kolei w umowie z 5 maja 2020 r. Pan Prezydent deklaruje: „zwiększenie uprawnień obywateli w ramach mechanizmów demokracji partycypacyjnej”.

Ekspertyzę „Referendum lokalne: czas na reformę” oraz projekt nowelizacji ustawy o referendum lokalnym przygotowaliśmy z myślą o powyższych deklaracjach Pana Prezydenta. Reformie instytucji referendum lokalnego sprzyjają też obietnice zawarte w Programie Prawa i Sprawiedliwości z 2014 roku. Władze PiS podkreślają w nim, że „nikłe jest znaczenie mechanizmów demokracji bezpośredniej (referenda lokalne)”. W programie czytamy, że PiS postuluje przeprowadzenie reformy debaty publicznej obejmującej m.in. „rozwój instytucji demokracji bezpośredniej, które pobudzają debatę i stanowią o jej autentyczności, takich jak wysłuchanie publiczne, referenda merytoryczne i personalne (odwoławcze)”.

Pozostajemy w gotowości, by w razie potrzeby przedstawić Panu Prezydentowi nasze argumenty i włączyć się w proces przygotowywania wdrożenia projektu ustawy w ramach prezydenckiej inicjatywy ustawodawczej.

Czas na reformę instytucji referendum lokalnego. Czas na dobrą zmianę. Dla dobra wspólnego.

Z wyrazami szacunku

Rafał Górski
Prezes Zarządu
Instytut Spraw Obywatelskich

Załącznik: Ekspertyza „Referendum lokalne: czas na reformę”

Sprawdź inne artykuły z tego wydania tygodnika:

Nr 50 (2020)

Przejdź do archiwum tekstów na temat:

# Polityka # Społeczeństwo i kultura Obywatele decydują

Przejdź na podstronę inicjatywy:

Co robimy / Obywatele decydują

Być może zainteresują Cię również: