Rady pracowników: Czas na nowe rozdanie

I Forum Rad Pracowników
fot. Piotr Skubisz

Rafał Górski

Fabryczka mebli na Mazurach w małej miejscowości, gdzie bezrobocie i głodowe pensje są normą. Pracodawca obciął pracownikom dodatek za ubrania robocze. Załoga zebrała się w jednym miejscu na hali produkcyjnej. Przed szereg występuje przewodniczący rady pracowników, lat około 60. i nieśmiało przedstawia sprawę 30-letniemu menedżerowi. Ten podchodzi do blatu, na którym leżał hebel, i zrzuca go na ziemię: – Podnieś to! – krzyczy.

Ta historia pokazuje jak w soczewce jakość dialogu w większości naszych firm. Tymczasem  stosunki panujące w pracy są niezwykle istotnym elementem życia każdej pracującej osoby, choćby ze względu na liczbę godzin, które poświęcamy na pracę zawodową. Bardzo ważny  jest również aspekt ekonomiczny (źródło dochodów) oraz istniejące wzorce kulturowe (praca jako jedna z głównych wartości kulturowych). Niestety wiele wskazuje na to, iż w kwestii stosunków pracy sytuacja Polski nie tylko  odbiega od ideału, ale jest znacznie gorsza niż w krajach Europy Zachodniej. Instytucje kontrolne (Państwowa Inspekcja Pracy, sanepid), naukowcy, media i organizacje społeczne (związki zawodowe i organizacje pozarządowe) zwracają uwagę na szereg patologii związanych z  traktowaniem pracowników najemnych. Efektem takiej sytuacji jest daleko posunięty brak inicjatyw pracowników, postawa bierna, nierzadko oparta na strachu i niepewności.

Senator Romaszewski i rady pracowników

7 kwietnia 2006 roku Sejm uchwalił ustawę o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Wdrażała ona dyrektywę 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej z dnia 11 marca 2002 roku, której celem jest tworzenie i rozwijanie w krajach członkowskich Unii Europejskiej dialogu pomiędzy pracodawcami a pracownikami.

Ustawa inicjuje powstawanie w firmach rad pracowników, które są nowym podmiotem samorządu pracowniczego. Rady pracowników są instytucją, która pozwala pracownikom w sposób zorganizowany działać w interesie dobra wspólnego, czyli firmy z jej zobowiązaniami społecznymi. Rady są  dla pracowników szkołą brania odpowiedzialności za coś więcej niż tylko  swój osobisty interes. Rady mogą być łącznikiem między pracownikami a  pracodawcą. Mogą być źródłem innowacji w firmie. Rady nie są konkurencją dla związków zawodowych.

Kiedy w marcu 2006 roku w Senacie RP toczyły się prace nad projektem ustawy, senator Zbigniew Romaszewski podkreślał jej wagę: „[…] w moim przekonaniu jest to ustawa w jakiś sposób przełomowa, jest to ustawa zaczynająca zupełnie nowy okres w  dziejach stosunków między pracownikami i pracodawcami. Może to się podobać, może to się nie podobać, ale nie ulega wątpliwości, że jest to  ustawa po prostu niezbędna […]”. Senator Romaszewski mówił również o  znaczeniu rad pracowników w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego podczas wspólnego posiedzenia Komisji Praw Człowieka i Praworządności i  Komisji Rodziny i Polityki społecznej (29 maja 2007 r.): „rady pracowników są elementem społeczeństwa obywatelskiego i wydaje mi się, że są one elementem bardzo znaczącym”.

Zmarnowane szanse

W 2006 roku o dobrą ustawę dla rad pracowników w Polsce walczyli w  parlamencie samotnie senator Zbigniew Romaszewski i nasz ekspert Piotr Ciompa. Niestety centrale związkowe, rząd i pracodawcy doszli do porozumienia, którego wynikiem jest ustawa, która zamiast polskie rady rozwijać, zwija je.

Przepisy ustawy stosuje się do pracodawców zatrudniających co  najmniej 50 pracowników. W Polsce istnieje około 35 000 takich przedsiębiorstw. Jeszcze przed wejściem w życie ustawy 4066 firm podpisało ze związkami zawodowymi odpowiednie porozumienia o  informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Dzięki takiemu wybiegowi nie musieli już angażować się w powoływanie rad pracowników. Jeśli chodzi o pozostałe przedsiębiorstwa, tj. 31 000, w  szczytowym okresie rady funkcjonowały tylko w 3091 zakładach. Obecnie pozostało ich już tylko 528 (!).

Na odsiecz radom

Wadliwie skonstruowana ustawa, która zamiast wspierać powstawanie i  rozwój rad raczej je ograniczała oraz nieprzychylna radom atmosfera spowodowały, że postanowiliśmy wesprzeć rady. W 2007 roku powołaliśmy do życia Centrum Wspierania Rad Pracowników, jako jedną z inicjatyw Instytutu Spraw Obywatelskich. Dlaczego? Żeby wzmacniać członków rad pracowników, którzy potrzebują wsparcia w wielu wymiarach: z zakresu przepisów prawnych czy finansowych, organizowania pracy rady, komunikacji z zarządem i pracownikami firmy, współpracy z  innymi organizacjami pracowniczymi w zakładzie pracy. I wreszcie również w zakresie działalności obywatelskiej i społecznej, co bywa niezwykle przydatne w popularyzowaniu idei rad pracowników.

Walka o nowelizację ustawy 

Jak widać, w Polsce już na starcie radom pracowników rzucono wiele kłód pod nogi. Jedną z największych okazała się ustawa, która zamiast dawać radom narzędzia do działania, właściwie wiązała im ręce.

Po raz pierwszy o zmianę ustawy zawalczyliśmy w 2007 roku. Niestety decydenci nie byli zainteresowani wysłuchaniem potrzeb rad pracowników. Kilka lat później w 2015 roku wróciliśmy do pomysłu. Podjęliśmy kompleksowe działania, zmierzające do opracowania projektu nowelizacji ustawy we współpracy z radami pracowników. Zorganizowaliśmy 8 regionalnych spotkań konsultacyjno-sieciujących dla rad pracowników z  całej Polski. Obowiązująca obecnie ustawa została zmiażdżona krytycznymi opiniami. Zyskała miano „bubla ustawowego”. Rady pracowników chcą działać na rzecz załogi i przedsiębiorstwa. Jednak żeby ich starania przynosiły efekty, potrzebne są zmiany w obowiązujących przepisach.

Rady zgłosiły kilkadziesiąt, większych i mniejszych zmian do ustawy. Trzy najważniejsze z nich to:

  • ułatwienie powstawania rad pracowników – projekt nowelizacji ustawy proponuje zniesienie obowiązku zbierania podpisów 10 procent załogi pod wnioskiem o zorganizowanie wyborów do rady.
  • sprecyzowanie zakresu udzielanych informacji – podczas konsultacji oceniano zasadność wprowadzenia zapisów, precyzujących zakresy informacji, jakich pracodawca powinien udzielać. W tym punkcie posiłkowano się ustawą o europejskich radach zakładowych.
  • określenie formy odpowiedzi udzielanej przez pracodawcę i czasu na nią przeznaczonego oraz pisemne podanie przyczyn ewentualnej odmowy.

W ten sposób powstał społeczny projekt nowelizacji ustawy, projekt tym cenniejszy, że uwzględniający postulaty i potrzeby samych zainteresowanych – członków rad pracowników.

Raport Centrum Wspierania Rad Pracowników

Zmianę ustawy popiera prof. Jerzy Wratny, od wielu lat zajmujący się tematyką rad. Jego zdaniem mankamentów ustawy jest bardzo dużo: – Jest ich tak wiele, że moim zdaniem powinno się opracować nową ustawę o radach pracowników, zamiast łatać obecną – podsumowuje.  (Rady nie od parady – prof. Jerzy Wratny, wywiad)

Działania Centrum Wspierania Rad Pracowników

Równolegle z pracą na rzecz nowelizacji ustawy prowadziliśmy szereg działań, które wzmacniały rady pracowników. W latach 2007-2019 organizowaliśmy szkolenia, w których wzięło udział ponad 1600 osób z 500 rad. Od 2001 roku prowadzimy bezpłatne doradztwo – przez ten czas wsparliśmy swoją wiedzą ponad 600 rad. W zakresie doradztwa współpracujemy z Kołem Naukowym Prawa Pracy, działającym przy Katedrze Prawa Pracy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Specjaliści koła udzielają bezpłatnych porad członkom rad w całej Polsce.

Wydaliśmy dwa raporty eksperckie „Jesteśmy u siebie. Rady pracowników jako narzędzie kształtowania postaw obywatelskich” oraz „10 lat rad pracowników w Polsce. Co dalej?”, dwa poradniki „Dobre rady, czyli ABC rady pracowników” oraz „ABC rady pracowników”, kilka numerów biuletynu „Peryskop”.

W ramach kampanii współpracowaliśmy też z mediami, dzięki czemu informacje o radach pracowników pojawiały się m.in. w: Dzienniku Gazecie Prawnej, Super Expressie, Gazecie Wyborczej, WPROST, Tygodniku Solidarność i Telewizji Republika.

Co dalej z nowelizacją?

Społeczny projekt nowelizacji ustawy o radach pracowników zaprezentowaliśmy na posiedzeniu Narodowej Rady Rozwoju 14 października 2016 roku.

Tego samego dnia spotkaliśmy się również z przedstawicielami Prezydenta Andrzeja Dudy w jego kancelarii. Celem naszej wizyty było zachęcenie Prezydenta do  przedstawienia parlamentowi naszego obywatelskiego projektu nowelizacji ustawy o radach pracowników w ramach prezydenckiej inicjatywy ustawodawczej. Odwiedziliśmy Prezydenta razem z członkami rad pracowników z Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej Praga, Samsung Electronics Polska oraz Muzeum Narodowego.

Wiesława Zarzeczna z RSM Praga nawiązała do zakresu informowania, czyli artykułu 13.: „Największym problemem jest artykuł 13. Kiedy prosimy pracodawcę o informacje i otrzymujemy je w niepełnym wymiarze, słyszymy, że artykuł 13. tego, albo tamtego, nie precyzuje. Byliśmy pierwszą radą w Polsce, która w 2008 roku pozwała pracodawcę do sądu za  nieudzielanie informacji. Sąd przyznał nam rację”.

Z kolei Antoni Jakubiak z Samsung Electronics Polska powiedział: „Impulsem, który najbardziej przyczynił się do powołania rady pracowników w Samsung Electronics, było zamknięcie centrów R&D w  Łodzi i Poznaniu. Chciałbym, żeby nowa ustawa była w miarę możliwości jednolita z przepisami obowiązującymi w innych krajach UE i pomagała pracownikom globalnych korporacji lepiej się organizować”.

Agnieszka Czubak z Muzeum Narodowego w Warszawie podkreśliła chęć angażowania się pracowników w działania na rzecz firmy: „Z jakiegoś trudnego dla nas do pojęcia powodu, pracodawca niechętnie z nami współpracuje w wielu sprawach. Mamy wrażenie, że nie zawsze rozumie, na  czym polega współpraca ze związkami zawodowymi, a na czym z radą pracowników. U nas większość kadry stanowią doświadczeni pracownicy. I  tym doświadczeniem chcemy się dzielić z pracodawcą. Z ustawy wynika, że  powinniśmy być informowani z odpowiednim wyprzedzeniem, żebyśmy zdążyli wyrobić sobie zdanie na dany temat. Tymczasem, jeśli nie poprosimy, nie  otrzymujemy informacji. Uszczegółowienie zapisów bardzo by nam ułatwiło codzienne działania. Pracownicy są zaangażowani w funkcjonowanie instytucji. Nie czujemy się opozycją dla dyrekcji. Chcielibyśmy być dla niej wsparciem”.

Co wynikło z naszych wizyt? Nic. Do dziś nie otrzymaliśmy żadnej (!) odpowiedzi na postulaty i rekomendacje zmian.

Komisja niezainteresowana

Walcząc dalej, 14 marca 2017 roku wysłaliśmy do wszystkich członków Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy nasz projekt nowelizacji ustawy o  radach oraz raport ekspercki „10 lat rad pracowników w Polsce. Co  dalej?”. Korespondencja przesłana do podsekretarza stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy – Marcina Zielenieckiego oraz przewodniczącego zespołu ds. kodeksu zbiorowego prawa pracy – Jakuba Steliny zawierała również prośbę o spotkanie i rozmowę z delegacją złożoną z  reprezentantów rad oraz Instytutu Spraw Obywatelskich. Komisja Kodyfikacyjna nie znalazła czasu na spotkanie.

W 2018 roku Komisja Kodyfikacyjna przedstawiała projekt Kodeksu Zbiorowego Prawa Pracy 2018 (KZPP). Przeczytać w nim można: „Rady pracowników nie zyskały większego zainteresowania ze strony zatrudnionych a przedstawiciele wyłaniani w trybie przyjętym u danego, już choćby ze względu na brak odpowiedniej pozycji negocjacyjnej, nie  mogą być traktowani jako istotny uczestnik negocjacji zbiorowych”.

Państwo się przygląda

Państwo polskie, zamiast wspierać formy współpracy pracodawców z pracownikami, przyjęło rolę neutralnego akuszera, uchylając się od interwencji po stronie słabszych partnerów dialogu, szczególnie pracowników, w tych zakładach pracy, gdzie związki zawodowe nie istnieją. Ustawa o informowaniu jest w wielu miejscach niejasna, często niespójna z innymi regulacjami prawnymi. Wprawdzie dała ona związkom zawodowym instrumenty wzmacniające ich pozycję negocjacyjną względem pracodawcy (inna sprawa, czy są one skutecznie wykorzystywane), praktycznie jednak nie poprawiła słabej pozycji pracowników w tych przedsiębiorstwach, w których w ogóle nie ma reprezentacji pracowniczej w postaci związków — tak pisał w 2007 r. Piotr Ciompa, ekspert Instytutu w raporcie „Jesteśmy u siebie. Rady pracowników jako narzędzie kształtowania postaw obywatelskich”.

Światełko w tunelu pojawiło się z uwagi na kontrolę Państwowej Inspekcji Pracy. W 2017 roku wystosowaliśmy apel do Głównego Inspektora PIP z prośbą o przeprowadzenie przez PIP celowej kontroli  przestrzegania przez pracodawców ustawy o informowaniu i konsultowaniu pracowników.

Ogólnopolskie spotkania rad

Na co dzień każda z rad związana jest z zakładem, w którym pracują jej członkowie. Dlatego w Centrum Wspierania Rad Pracowników pojawił się pomysł, żeby zorganizować ogólnopolskie spotkanie rad. Dzięki temu rady z różnych zakładów i zakątków kraju mogłyby się spotkać, podzielić doświadczeniami i wzbogacić swoją wiedzę.

I Ogólnopolskie Forum Rad Pracowników zorganizowaliśmy 14 czerwca 2016 roku w Warszawie. Również podczas forum pojawił się wątek potrzeby nowelizacji wadliwej ustawy. Rady pracowników z całej Polski wystosowały do Mateusza Morawieckiego, ówczesnego ministra rozwoju, specjalny apel, w którym wyraziły zdecydowanie poparcie akcjonariatu pracowniczego jako elementu i warunku powodzenia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Do Apelu dołączono obywatelski projekt nowelizacji ustawy. W  Forum uczestniczyło ponad 100 osób.

Tak duże zainteresowanie skłoniło Centrum do zorganizowania drugiej edycji wydarzenia w 2019 roku.

II Ogólnopolskie Forum Rad Pracowników będzie gościło 5 grudnia 2019 r. w Łodzi. Wstęp wolny. Prosimy o wcześniejszą bezpłatną rejestrację do dnia 2 grudnia.

Zapraszamy do udziału w II Ogólnopolskim Forum Rad Pracowników: członków rad pracowników i wszystkich, zainteresowanych rozwijaniem aktywności pracowniczej.

Zapraszamy pracowników, pracodawców, ekspertów, naukowców.

Kliknij – Zarejestruj się na Forum

Co dalej?

Rady Pracowników to obok Związków Zawodowych jedyne zorganizowane przedstawicielstwa pracowników. Warto walczyć o ich wzmacnianie. Koniunktura na rynku pracy bywa zmienna: raz jest lepsza, innym razem gorsza. I właśnie w tych gorszych momentach widać wyraźnie, jak bardzo są potrzebne. Jednak zabiegać o nie należy również w tych lepszych rynkowo czasach. Walczymy dalej, bo dopóki walczysz, jesteś zwycięzcą. Zachęcamy do włączenia się w naszą kampanię. Każda para rąk, każdy mózg i każde serce się przydadzą.

Narodowy Instytut Wolności – logo Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich – logo

Tekst przygotowany przez Instytut Spraw Obywatelskich w ramach projektu „Instytut Spraw Obywatelskich – łapiemy wiatr w żagle” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030.

Przejdź do archiwum tekstów na temat:

# Rynek pracy # Społeczeństwo i kultura Centrum Wspierania Rad Pracowników

Przejdź na podstronę inicjatywy:

Co robimy / Centrum Wspierania Rad Pracowników

Być może zainteresują Cię również: