Raport: Emisja pieniądza. Alternatywne systemy monetarne
Aby wyjaśnić kwestię pochodzenia pieniądza, w 2014 roku Bank Anglii wydał raport kwartalny, w którym ostatecznie obalił pokutujący szeroko mit, że producentem pieniądza jest bank centralny. Faktycznie funkcję tę sprawują dziś głównie banki komercyjne, których skłonność do udzielania społeczeństwu kredytów lub brak tej skłonności przekładają się na huśtawkę gospodarczą, powstawanie i pękanie baniek spekulacyjnych oraz na rakotwórczy rozrost sfery finansowej ponad sferę realnych gospodarek, zwany finansjalizacją (od tłumacza).
Raport zamówiony przez Urząd Premiera Islandii. Zachęcamy do lektury całego raportu. Polski przekład na licencji Creative Commons Attr. Licence.
Od tłumacza:
Niniejszy raport KPMG – przygotowany na zlecenie Premiera Islandii – to bezcenna lektura dla wszystkich, którzy interesują się gospodarką światową i jej nadchodzącymi trendami.
Aby wyjaśnić kwestię pochodzenia pieniądza, w 2014 roku Bank Anglii wydał raport kwartalny, w którym ostatecznie obalił pokutujący szeroko mit, że producentem pieniądza jest bank centralny.
Faktycznie funkcję tę sprawują dziś głównie banki komercyjne, których skłonność do udzielania społeczeństwu kredytów lub brak tej skłonności przekładają się na huśtawkę gospodarczą, powstawanie i pękanie baniek spekulacyjnych oraz na rakotwórczy rozrost sfery finansowej ponad sferę realnych gospodarek, zwany finansjalizacją.
Rak finansjalizacji pożera ład społeczny, gdy na rynku realnym brakuje pieniądza, stąd coraz większe zainteresowanie społeczeństw stabilizacją podaży pieniądza i wyeliminowaniem cykli gospodarczych, które nieodmiennie prowadzą do powiększającego się rozwarstwienia i globalnych tragedii.
Publikacja KPMG – światowego giganta w doradztwie – ukazuje na schematach księgowych sposób kreacji pieniądza w obecnym systemie bankowym oraz przedstawia metodę transformacji dzisiejszego systemu rezerwy cząstkowej w system rezerwy pełnej. Dzięki temu świat finansów uzyska większą stabilność, a kreacja pieniądza stanie się publiczna.
Dodatkową atrakcją tej pracy jest porównanie wyników najświeższych badań naukowych, zaprezentowanych w pracach ekonomistów po 2008 roku, poświęconych reformie systemu monetarnego. Wnioski z tych badań wskazują na to, że głęboka reforma systemu kreacji pieniądza jest potrzebna i jak najbardziej realna.
Krzysztof Lewandowski
Streszczenie redakcyjne
Gdy banki komercyjne udzielają kredytów klientom, tworzą pieniądz poprzez emisję depozytów na rachunku bieżącym klienta. Powoduje to zwiększenie bilansu banków, nad czym banki centralne mają ograniczoną kontrolę.
System Pieniądza Suwerennego (system PS) ma na celu przeniesienie kreacji pieniądza z banków komercyjnych do państwa i banków centralnych.
W niniejszym raporcie porównujemy podstawy systemu PS z obecnym systemem monetarnym.
Okazuje się, że przyjęcie systemu PS spowoduje:
• Przeniesienie pieniędzy w formie depozytów, będących zobowiązaniami banków komercyjnych, do banku centralnego.
• Likwidację funkcji kreacji pieniądza przez banki komercyjne i oddzielenie procesów płatnościowych od bilansów banków.
• Przyznanie państwu prerogatywy wprowadzania do obiegu nowego pieniądza poprzez finansowanie publiczne, drogą wykładania pieniędzy na wykup długu rządowego lub wydatki rządowe, powodującego wzrost dochodów netto i wartości majątku gospodarstw domowych lub przedsiębiorstw.
• Brak konieczności wpływu na sposób, w jaki klienci banków kontaktują się z systemem płatnościowym.
W ostatnich latach toczy się dyskusja publiczna na temat przyjęcia systemu PS. System PS uzyskał wsparcie ze strony prominentnych ekonomistów i dziennikarzy, którzy wzywają do dalszych dyskusji na ten temat.
Specyficzne elementy systemu PS znajdują się także w polu zainteresowania polityków. W publikacji naukowej ekonomistów z Banku Anglii stwierdza się, że emisja pieniądza suwerennego może doprowadzić do ciągłego wzrostu PKB w wyniku redukcji realnych stóp procentowych, wyłudzeń podatkowych i monetarnych kosztów transakcyjnych. Także pieniądze z helikoptera oraz luzowanie ilościowe dla obywateli uzyskują uznanie wśród polityków jako realne w obecnym środowisku gospodarczym opcje służące wprowadzaniu pieniądza do obiegu.
Rośnie także zainteresowanie środowisk nauki systemem PS i podobnymi propozycjami systemów pieniądza publicznego, takimi jak bankowość oparta na pełnej rezerwie. Publikacje naukowe dotyczące pieniądza publicznego wydają się wspierać pogląd, że wprowadzenie systemu pieniądza publicznego spowodowałoby redukcję poziomu zadłużenia publicznego i prywatnego umożliwiłoby niższą inflację i zmniejszenie ryzyk systemowych oraz groźby paniki bankowej. Badania różnią się wnioskami odnośnie płynności banków, stóp procentowych oraz złożoności procesu przechodzenia do systemu alternatywnego.
Zróżnicowanie opinii na temat poziomu konsekwencji, przewidywanych badaniami naukowymi, wskazuje na wagę dalszych badań w tym zakresie. Gruntowne badania są niezbędne w takich obszarach, jak optymalna struktura systemu pieniądza publicznego, plan przechodzenia na nowy system, system platnościowy i polityka monetarna pod reżimem nowego systemu. Konieczne są także dalsze badania nad skutkami zmiany systemu dla finansów publicznych, rynków finansowych, stabilizacji finansowej i realnej gospodarki.
Wstęp
Kryzys finansowy 2008 roku wywołał dyskusję na temat systemów monetarnych oraz reform dominującego systemu, który zasadniczo działa w ten sam sposób na całym świecie.
Pieniądz jest podstawą systemów finansowych i gospodarczych współczesnych społeczeństw. Jednakże od lat 1940-tych natura pieniądza oraz kreacji pieniądza były przedmiotem ograniczonego zainteresowania ze strony środowisk naukowych i państwa. W Stanach Zjednoczonych, w następstwie kryzysu z 1929 roku, odbyły się liczne debaty na temat kreacji pieniądza i alternatywnych sposobów kreacji pieniądza, których kulminacją był Plan chicagowski. Jednak mimo szerokiego poparcia tego planu przez ekonomistów, nie został on wprowadzony przez władzę legislacyjną, a zamiast tego został wprowadzony program ubezpieczenia depozytów w celu chronienia środków deponentów w bankach i towarzystwach oszczędnościowych.
W marcu 2015 roku Frosti Sigurjónsson przedstawił Premierowi Islandii raport „Reforma monetarna – lepszy system monetarny dla Islandii” [1]. W tym raporcie Frosti Sigurjónsson dokonuje przeglądu historii gospodarczej Islandii z punktu widzenia kreacji pieniądza. Porównując alternatywne mechanizmy kreacji pieniądza z obecnym systemem cząstkowej rezerwy, Frosti stwierdza:
„Byłoby korzystne, aby usunąć źródłową przyczynę problemów i władzę tworzenia pieniądza powierzyć Bankowi Centralnemu należącemu do państwa. Co więcej, przywilej kreacji pieniądza powinien być oddzielony od władzy alokowania nowego pieniądza. To efektywnie zredukuje ryzyko i niestabilność systemu monetarnego, długi zostaną znacząco zredukowane, a dochody z tytułu kreacji pieniądza będą zasilać państwo, a nie banki”.
„Islandia, będąca krajem suwerennym, posiadającym własną walutę, ma prawo zreformować swój system monetarny, odstąpić od obecnego, niestabilnego systemu rezerwy cząstkowej i wdrożyć znacznie lepszy system monetarny. Tego rodzaju inicjatywa musi jednak być oparta na dalszych badaniach alternatyw oraz na szerokim konsensusie dotyczącym niezbędności reformy”.
Dyskusja na temat reformy monetarnej rozwinęła się na skalę międzynarodową. W niniejszym raporcie, który został przygotowany dla Urzędu Premiera Islandii, porównamy zasady Pieniądza Suwerennego z obecnym systemem pieniądza, przedstawimy zarys trendów w debacie politycznej poświęconej kreacji pieniądza oraz dokonamy przeglądu znaczących prac naukowych opublikowanych w ostatnim czasie na ten temat. Zaznaczymy również obszary, które wymagają dalszych badań, aby dyskusja na temat systemu Pieniądza Suwerennego posuwała się do przodu.
Podstawy systemów monetarnych
System monetarny jest zestawem procesów i podmiotów zaangażowanych w dostarczanie pieniądza do gospodarki danego państwa. Bank Anglii [2] wskazał na powszechne błędne rozumienie tego, jak przebiega kreacja pieniądza w obecnym systemie.
„Jednym z powszechnym nieporozumień jest traktowanie banków jako zwykłych pośredników, którzy pożyczają pieniądze zdeponowane w bankach przez oszczędzających”.
„Innym błędnym mniemaniem jest pogląd, że bank centralny określa ilość kredytów i depozytów w gospodarce poprzez kontrolę ilości pieniądza bazowego banku centralnego – tzw. mnożnik pieniądza”.
Mając to na względzie oraz dążąc do jasności, sporządziliśmy uproszczone porównanie obecnego systemu pieniądza do systemu Pieniądza Suwerennego, bazując na opracowaniu graficznym Josepha Hubera oraz bardziej szczegółowej propozycji ruchu Positive Money. Układ tego porównania jest oparty na przedstawieniu obecnego systemu przez Bank Anglii.
Przypisy:
[1] Sigurjónsson, Frosti. (2015). Polskie wydanie: „Reforma monetarna – lepszy system monetarny dla Islandii”, przekład Krzysztof Lewandowski, wyd. Fundacja Jesteśmy Zmianą, Spółdzielnia Socjalna FAKTORIA, Warszawa, 2015.
[2] Bank Anglii (2014).
