Stanowisko III Kongresu Ruchów Miejskich w sprawie referendów

W dniach 11-13 października w Białymstoku odbył się III Kongres Ruchów Miejskich, podczas którego kilkadziesiąt osób obradowało m.in. w sprawie referendów.

Poniżej publikujemy oficjalne stanowisko.

Białystok, 13 października 2013

„Demokracja to nie tylko wybory. Mieszkańcy mają prawo do realnego, opartego na wzajemnym szacunku, udziału w podejmowaniu decyzji o mieście”
Tezy o Mieście, KRM 2011, teza szósta

My, uczestnicy i uczestniczki III Kongresu Ruchów Miejskich zgromadzeni w Białymstoku, wyrażamy zaniepokojenie próbami instrumentalizacji i podważania demokratycznej funkcji referendów lokalnych i ogólnokrajowych przez część polityków i publicystów.

Odbywające się dziś w Warszawie referendum w sprawie odwołania prezydent Hanny Gronkiewicz-Waltz wywołało szeroką dyskusję na temat znaczenia referendum lokalnego. Tocząca się debata o referendach pokazuje, w jaką stronę zmierzamy w Polsce z demokracją. W opinii niektórych polityków i publicystów ma się ona ograniczać tylko do aktu wyborczego, a nie opierać się na różnorodnych formach bezpośredniego uczestnictwa, takich jak np. referenda.

Widzimy zagrożenia, jakie niosą ze sobą niektóre zapisy zawarte w projekcie ustawy Prezydenta RP o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego, którym obecnie zajmuje się Sejm. Przyjęcie takich rozwiązań oznaczałoby daleko idące ograniczenie roli referendum jako narzędzia demokracji.

1. Popieramy propozycję z „ustawy prezydenckiej” dotyczącą zniesienia wymogu frekwencji 30% dla ważności referendum tematycznego. Zarazem stanowczo sprzeciwiamy się zawartej w tym samym projekcie propozycji, by prezydent miasta miał prawo powiązać referendum tematyczne z głosowaniem w sprawie samoopodatkowania mieszkańców (art. 60 pkt 8 projektu). Prawo prezydenta miasta do uzupełnienia referendum o pytanie w sprawie dodatkowego opodatkowania na sfinansowanie realizacji jego celu będzie sposobem manipulowania głosowaniem i może zniechęcać obywateli do podpisywania wniosku o referendum. Ponadto postulujemy, aby referendum tematyczne można było przeprowadzać w każdej sprawie publicznej, w tym również w sprawie zmiany decyzji organów jednostki samorządu terytorialnego.

2. Stanowczo sprzeciwiamy się projektowi podniesienia progu ważności referendum odwoławczego z obecnych 3/5 do 100% frekwencji z poprzednich wyborów. Warto rozważyć zupełne zniesienie wymogu frekwencji, podobnie jak w przypadku referendów tematycznych.

3. Postulujemy wprowadzenie do projektu ustawy przepisu obniżającego liczbę podpisów, jakie trzeba zebrać pod wnioskiem o referendum tematyczne. Referendum powinno się przeprowadzać na wniosek co najmniej:

a) 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu, jeżeli mają one mniej niż 20 tys. mieszkańców,

b) 8% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu, jeżeli mają one więcej niż 20 tys. mieszkańców, a mniej niż 80 tys. mieszkańców,

c) 6% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu, jeżeli mają one więcej niż 80 tys. mieszkańców, a mniej niż 200 tys. mieszkańców,

d) 4% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu, jeżeli mają one więcej niż 200 tys. mieszkańców, a mniej niż 500 tys. mieszkańców,

e) 2% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu, jeżeli mają one więcej niż 500 tys. mieszkańców,

f) 2% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

W praktyce oznaczałoby to, że np. w Białymstoku trzeba by zebrać ok. 9 tys. podpisów (zamiast jak obecnie ok. 23 tys.), w Warszawie ok. 27 tys. podpisów (zamiast 135 tys.), a w Sopocie ok. 2,6 tys. podpisów (zamiast 3,2 tys.).

4. Domagamy się wprowadzenia do projektu ustawy przepisów dotyczących referendów lokalnych na poziomie dzielnicy lub osiedla. Odpowiedni przepis powinien brzmieć: „Zasady przeprowadzania referendów w jednostkach pomocniczych reguluje statut gminy”.

5. Żądamy zagwarantowania lepszego dostępu do informacji publicznej oraz usprawnienia drogi odwoławczej w przypadku sporów wnioskodawców i władz publicznych w kwestiach związanych z referendum, takich jak treść pytań czy liczba zebranych podpisów.

6. Jeśli chodzi o referenda ogólnokrajowe, popieramy postulat NSZZ Solidarność, aby w przypadku zebrania określonej liczby podpisów pod obywatelskim wnioskiem o referendum było ono rozpisywane obligatoryjnie. Odrzucenie przez Sejm wniosku o referendum w sprawie wieku emerytalnego oraz duże prawdopodobieństwo odrzucenia wniosku o referendum Ratuj Maluchy dowodzą, że obecny system pozwala na lekceważenie głosu obywatelek i obywateli.

Kongres Ruchów Miejskich przesłał 11 lutego 2013 roku do Kancelarii Prezydenta RP szczegółowe uwagi do projektu ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym. Dotyczyły on takich kwestii jak m.in. poprawa standardów konsultacji społecznych, zakaz łączenia funkcji prezydenta miasta z mandatem senatora czy budżety partycypacyjne. Kongres Ruchów Miejskich będzie nadal monitorował prace nad projektem „ustawy prezydenckiej”, zgłaszając kolejne szczegółowe uwagi.

Osoby kontaktowe: Lidia Makowska – Stowarzyszenie Kultura Miejska (Gdańsk) tel. 603656833, Rafał Górski – Instytut Spraw Obywatelskich (Łódź) tel. 504086865.