Zmiana ustawy o radach pracowników? To możliwe!

Czy ustawa będzie znowelizowana, jak wzmacniać rady i  rozmawiać z zarządem? – zastanawiano się podczas II Ogólnopolskiego Forum Rad Pracowników 5 grudnia 2019 roku w Łodzi.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) analizuje zapisy obecnej ustawy o radach pracowników i zapowiada przygotowanie projektu jej nowelizacji.

– Tuż przed Forum otrzymaliśmy pismo z Ministerstwa Rodziny, Pracy i  Polityki Społecznej. Nie ukrywam, że się ucieszyliśmy. Oczywiście można wytaczać mnóstwo argumentów i mówić, że to niczego nie oznacza. Jednak moim zdaniem dostaliśmy lekki wiatr w żagle, a teraz czeka nas batalia o to, w którą stronę popłyniemy – powiedział na rozpoczęcie Forum Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.

Co z nowelizacją?

Z pisma przesłanego do Instytutu Spraw Obywatelskich przez MRPiPS po  raz pierwszy od wielu lat przebija nadzieja na zmianę: – […] pragnę poinformować, że obecnie w Departamencie Dialogu i Partnerstwa Społecznego jest dokonywana analiza funkcjonowania przepisów ustawy z  dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z  nimi konsultacji […]. Prowadzona ocena bierze pod uwagę przygotowany przez Instytut Spraw Obywatelskich projekt nowelizacji ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji, a także wyniki pilotażowych kontroli w zakresie przestrzegania przez pracodawców przepisów tej ustawy przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy.

Po przeprowadzeniu oceny Departament przygotuje projekt nowelizacji ustawy, który będzie przedmiotem konsultacji społecznych. Projekt zostanie przesłany do opinii także Instytutowi Spraw Obywatelskich – poinformował w piśmie Marek Waleśkiewicz, Dyrektor Departamentu Dialogu i Partnerstwa Społecznego w MRPiPS.

– Jakie będą kierunki zmian? – zastanawiali się członkowie rad.

Wyzwania dla rad

– Dlaczego i w jaki sposób wzmacniać rady pracowników? Czym różni się model rady od modelu związkowego? – pytał zaproszonych ekspertów prowadzący dyskusję redaktor Rafał Woś.

– Związek zawodowy dba o dobro partykularne pracownika i tak powinno być, a rada pracowników powinna kierować się dobrem wspólnym całego przedsiębiorstwa. Zarząd często myśli w interesie właścicieli, a nie  misji społecznej przedsiębiorstwa. I rada mogłaby stać na straży tej  misji – mówił Piotr Ciompa, ekspert Instytutu Spraw Obywatelskich.

Krzysztof Ludwiniak i Jan Koziar widzieli pole do działania dla rad w kontekście zapowiedzi, dotyczących wprowadzenia w Polsce akcjonariatu pracowniczego. – Rada pracowników jest naturalnym podmiotem, mogącym funkcjonować w firmach, w których  pracownicy są akcjonariuszami. Rady mogą pełnić funkcje powiernicze – mówił Ludwiniak. – Relacja rady pracowników a związki zawodowe jest fundamentalna, nie można przeciwstawiać rad związkom. Konkurować powinny przedsiębiorstwa, a nie grupy wewnątrz przedsiębiorstwa – podkreślał Koziar.

– Rada pracowników jest ciałem wybieranym przez ogół pracowników – mówił prof. Jerzy Wratny. – Działa w sposób niekonfliktowy. Unia Europejska kładzie ogromny nacisk na partycypację współpracującą. Jest to przykład demokracji uczestniczącej, przejaw realizacji godności pracownika. Pracownik powinien być podmiotem, a nie przedmiotem.

Co zrobić, jeśli rada chce działać w duchu kooperacji, a zarząd traktuje każdy jej krok jako konfrontację? Zdaniem prof. Wratnego jedną z możliwości działania jest uświadamianie pracodawcy, że on również może odnieść korzyści z takiej partycypacji pracowniczej. Rada pracowników może zgłaszać konstruktywne wnioski, a stosunki pracy w firmach, w  których funkcjonuje partycypacja, stają się transparentne. Profesor Jerzy Wratny uważa też, że ustawę o radach pracowników należy poprawić, choćby w tym punkcie, że o tworzeniu rady pracowników powinni móc bardziej decydować pracownicy niż pracodawca.

Rady radzą radom

Druga część Forum należała całkowicie do rad pracowników, a ich członkowie dzielili się między sobą doświadczeniami, wątpliwościami i  pytaniami. Renata Parniewicz, Małgorzata Nowakowska i Leszek Gradowski opowiedzieli, w jaki sposób budowali siłę i wiarygodność swoich rad w oczach pracowników, o sukcesach i potknięciach.

Pani Renata pracowała jako brygadzistka w systemie zmianowym. Jej zdaniem dobrze jest, jeśli w takiej sytuacji w radzie znajdują się zarówno osoby pracujące na kierowniczych, jak i produkcyjnych stanowiskach. Wtedy rada będzie miała możliwość kontaktu z wieloma działami firmy. Uważa, że wadą jest brak etatu w firmie dla przewodniczącego rady (jak mają związki zawodowe).

Sukcesy? Częściowo zlikwidowano w przedsiębiorstwie mobbing, prezes przekazywał radzie informacje i finansował działania. Po zmianie prezesa stosunki zaczęły się psuć, prawdopodobnie z powodu postępowania działu HR.

Przed spotkaniem z zarządem rada zwoływała własne spotkanie, a  następnie przekazywała wnioski zarządowi. – Było nieraz ostro, ale  spokojnie – wspomina pani Renata. Spotkania z zarządem, dyrektorami odbywały się raz na kwartał i były protokołowane.

Związki zawodowe? Powstały później niż rada. Chcieli z nimi współpracować, ale w mniemaniu związków rada była dla nich konkurencją. Związki potrafiły przejmować pomysły rady.

Informacje dla pracowników wieszali w gablocie, którą mieli do  dyspozycji. Strony w intranecie pracownicy nie czytali. W gablocie znajdowały się również zdjęcia członków rady, z informacją, na jakich stanowiskach pracują.

Zdaniem pani Małgorzaty, jeżeli nie ma dobrej woli z drugiej strony, nie ma nic. W ich przedsiębiorstwie przekonali się o tym po zmianie prezesa. Kiedyś pracownik w firmie był nikim. Nowy prezes słucha, próbuje tak postępować, żeby ludziom lepiej się pracowało. Analizuje sytuację ze wszystkich stron. Pracował w wielu krajach, łącznie z  Japonią.

Z prezesem spotykają się przede wszystkim, jeśli jest problem. Rada decyduje, czy na danym spotkaniu będzie w pełnym składzie, czy pójdą tylko jej przedstawiciele. O spotkanie z zarządem wnioskują pisemnie, wysyłając maila.

Pani Małgorzata dużo rozmawia z pracownikami, rada przyczyniła się do rozwoju zakładowych sekcji sportowych, które w przeszłości nieco podupadły. Rada ma podpisane porozumienie o współpracy ze związkami zawodowymi z zakładu. – Współpracujemy, wspólnie ustalamy wiele spraw. Związki widzą w nas partnerów, nie wrogów – podsumowuje.

– Jesteśmy wśród ludzi – mówi pan Leszek. Przedsiębiorstwo ma kilka oddziałów terenowych, w których są przedstawiciele rady pracowników. Rada wypracowała zasady współpracy z zarządem: spotkania co kwartał. Pan Leszek zauważa, że jeśli ktoś chce się zaangażować w prace rady, musi poświęcić swój czas. Pracownicy traktują ich jak swoich przedstawicieli, chociaż na początku spodziewali się po radzie czegoś więcej, ale  rzeczywistość pokazała co innego. Dlatego w ustawie potrzebne są zmiany, dotyczące finansowania, decyzyjności, negocjacji.

Na początku roku rada ustala terminy spotkań kwartalnych, a dwa tygodnie przed takim spotkaniem przesyła zarządowi pytania. W kontaktach ze związkami zawodowymi nie mają problemów. Spotykają się, wypracowują wspólne stanowisko, nie wchodzą sobie w kompetencje.

Co po Forum?

Rady pracowników od wielu lat bezskutecznie domagają się nowelizacji ustawy, która stanowi podstawę ich funkcjonowania. Czy dojdzie wreszcie do tak długo oczekiwanego przełomu, czy też po raz kolejny zaprzepaścimy szansę na rzetelny dialog pracowniczy w przedsiębiorstwach?

Podobno człowiek uczy się na błędach. W sytuacji, w jakiej znalazły się rady pracowników, nie ma już czasu na dalszą naukę, czy produkowanie kolejnego bubla ustawowego – jak nazwali obowiązującą ustawę sami członkowie rad pracowników. Ich odwaga i determinacja to podstawy funkcjonowania rad. Jednak ludzką determinację powinny wspierać i  wzmacniać przepisy. Zmiana ustawy o radach pracowników? To konieczne!

Małgorzata Jankowska

Pismo Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Projekt nowelizacji ustawy, przygotowany wspólnie z radami pracowników przez Instytut Spraw Obywatelskich

Wyniki kontroli PIP