Zmiany w obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej popierane przez Rzeczników Praw Obywatelskich
Od wielu lat osoby pełniące funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich zwracają uwagę na obywatelską inicjatywę ustawodawczą oraz potrzebę jej udoskonalenia. Pierwsze głosy w sprawie wprowadzenia elektronicznych podpisów pod projektami ustaw pojawiły się w 2012 r., rok po udostępnieniu takiej możliwości przy tworzeniu projektów w ramach europejskiej inicjatywy ustawodawczej.
Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz (2010-2015) zwróciła się z prośbą do ówczesnego Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska, aby również polscy obywatele mogli zbierać podpisy pod projektami krajowych ustaw przez Internet. Problem ten był również w agendzie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Prace podejmowała też Komisja Administracji i Cyfryzacji Sejmu RP VII kadencji, jednak bezskutecznie. W 2014 r. została wprowadzona możliwość składania petycji w formie elektronicznej. Dwa lata później RPO Adam Bodnar (2015-2021) skierował wystąpienie generalne do Prezes Rady Ministrów Beaty Szydło, opisując w nim problem i potrzebę zmian w obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej. Swoje poparcie dla sprawy wyraziła za swojej kadencji Minister Cyfryzacji Anna Streżyńska i aktualny Minister Cyfryzacji Marek Zagórski (w 2018 roku). Deklaracje ministrów nie doprowadziły do żadnych zmian w ustawie.
W swoim wystąpieniu na temat obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej RPO Adam Bodnar zwrócił uwagę, że „każda forma ułatwienia obywatelom udziału w bezpośrednim uczestnictwie kształtowania państwa, w moim przekonaniu, jest warta analizy”.
Instytut Spraw Obywatelskich został wskazany jako organizacja naświetlająca problem. „W maju 2014 roku Instytut Spraw Obywatelskich zorganizował debatę „Elektroniczna inicjatywa ustawodawcza – dlaczego w Unii Europejskiej funkcjonuje, a w Polsce nie?”, natomiast w 2015 roku poświęcił analizowanemu zagadnieniu ekspertyzę „Elektroniczne poparcie inicjatyw obywatelskich” autorstwa Piotra Waglowskiego”. W treści listu znalazły się również propozycje rozwiązań, zawartych w ekspertyzie Instytutu. „Procedura elektronicznego podpisywania się w akcie poparcia inicjatywy mogłaby polegać na przykład na przesłanej drogą elektroniczną do organizatora (np. komitetu), podpisanej elektronicznie, treści proponowanego aktu prawnego. Inną procedurą może być zaprojektowanie w ramach Państwowej Komisji Wyborczej elektronicznej platformy bądź serwisu internetowego, względnie uruchomienie „usługi” w ramach serwisu ePUAP”.
12 grudnia 2017 r. Instytut Spraw Obywatelskich zorganizował debatę na temat projektu nowelizacji ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli. Spotkanie skupiło się na temacie wykorzystania Internetu do zbiórki podpisów pod obywatelskimi ustawami. Podstawą do rozmowy była ekspertyza „Elektroniczne poparcie inicjatyw obywatelskich”. W debacie wziął udział przedstawiciel Biura Rzecznika Praw Obywatelskich Jarosław Zbieranek.
Potrzebę zmian dostrzega także aktualny RPO Marcin Wiącek, który wystosował list do Premiera Mateusza Morawieckiego. W liście zwraca uwagę na potrzebę wprowadzenia możliwości zbierania podpisów przez Internet, co sygnalizowali już eksperci oraz organizacje społeczne, w tym Instytut Spraw Obywatelskich w swoim raporcie.
Rzecznik powtórzył słowa poprzedniczki Ireny Lipowicz, podkreślającej, że „wykorzystywanie nowoczesnych technologii mogłoby bowiem przysłużyć się m.in. zwiększeniu partycypacji obywatelskiej w życiu publicznym”.
Raport Instytutu wykazał, że takie rozwiązanie z powodzeniem działa w wielu krajach europejskich: Hiszpanii, Austrii, Słowenii, Litwie, Łotwie czy Finlandii, a obywatele Polski z nowoczesnych technologii mogą już korzystać składając projekty w ramach europejskiej inicjatywy ustawodawczej. To wszystko sprawia, że przeniesienie możliwości zbierania podpisów przez Internet na grunt krajowy nie wydaje się skomplikowanym przedsięwzięciem.
Rzecznik w liście zwraca się do Premiera z prośbą o informację na temat planów rządu odnośnie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej i pisze: „Jednocześnie wyrażam wolę nawiązania współpracy, w zakresie posiadanych kompetencji i zasobów, celem udziału w pracach nad opracowaniem propozycji w tym zakresie”.
W wypowiedziach rzeczników często pojawia się Instytut Spraw Obywatelskich, który od 2012 roku pracuje na rzecz wprowadzenia ułatwień w obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej. W 2020 r. stworzył projekt ustawy wprowadzający m.in. możliwość zbierania podpisów przez Internet, zakaz odrzucenia inicjatywy w pierwszym czytaniu i obowiązek określenia terminów procedowania przez polityków w Sejmie.Pozostaje oczekiwanie na odpowiedź Premiera i nadzieja, że działania Instytutu, jak i wypowiedzi rzeczników przyniosą rezultaty.
Źródła:
Wystąpienie RPO Ireny Lipowicz 5.01.2012 r. do Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska [dostęp: 24.08.2021]
Wystąpienie RPO Adama Bodnara do Prezesa Rady Ministrów Beaty Szydło 31.05.2016 r. [dostęp: 24.08.2021]
List RPO Marcina Wiącka do Premiera Mateusza Morawieckiego 02.08.2021 r. [dostęp: 24.08.2021]
Debata „Obywatele decydują” 12.12.2017 r. [wideo] [dostęp: 24.08.2021]
