Puszcza Białowieska to nasze dobro narodowe
Jako Instytut Spraw Obywatelskich włączamy się w debatę obecną w mediach od kilku miesięcy w sprawie zmian Planu Urządzania Lasu dla Puszczy Białowieskiej.
Spór pomiędzy leśnikami a ekologami nie jest sporem branżowym. To spór który dotyczy nas wszystkich, Polek i Polaków. Puszcza Białowieska to nasze dobro narodowe, jedyne przyrodnicze dziedzictwo Europy UNESCO w Polsce, z którego powinniśmy być dumni, promować je jako skarb Polski.
Puszcza Białowieska jest ostatnim naturalnym, nizinnym lasem Europy. Jest jednym z najcenniejszych lasów na starym kontynencie, odnośnikiem tego jak inne lasy powinny wyglądać, laboratorium, miejscem gdzie naukowcy, ale i turyści mogą podglądać procesy naturalne, odradzanie się lasu od ponad 20 tys. lat, bo tyle właśnie trwa Puszcza Białowieska. W wielu fragmentach była zmieniana ręką człowieka, są jednak takie, które nigdy tego nie doświadczyły, np. obszar ścisły Parku Narodowego, ale również kilka miejsc poza Parkiem, i poza rezerwatami. Bo trzeba wiedzieć, że Puszcza chroniona jest jako Park Narodowy jedynie w 16% swojej powierzchni. Reszta to las zarządzany przez Przedsiębiorstwo Skarbu Państwa: Lasy Państwowe.
Od 2012 Puszcza jest zarządzana przez Plan Urządzania Lasu (PUL) ustanowiony na 10 lat, który reguluje ile drzew można wyciąć i gdzie. W ostatnich 3 latach wycięto już 96% normy przewidzianej na ten czas. W grudniu 2015 ogłoszono zmieniony PUL, który zwiększa etat cięć (ilość wycinanych drzew) 8-krotnie (63,4 tys. m. sześciennych na 317,8 tys. m. sześciennych)! Uzasadnieniem tego jest „atak kornika”. Dlaczego w cudzysłowu? Postaramy się wyjaśnić odpowiadając na argumentację Lasów Państwowych:
1. Kornik drukarz jest naturalnym elementem naturalnego ekosystemu leśnego
Kornik w Puszczy to nic nowego, nawet w takiej ilości, natężeniu i czasie. Od zawsze jest częścią naturalnych lasów, co więcej, dzięki niemu las może się odradzać. Atakowanie drzew przez kornika powoduje, że jeśli drzewo jest słabsze, szybko obumiera i przewraca się. Dzięki temu szybciej znikają słabe drzewa, inne organizmy korzystają z martwego drewna, zamyka się obieg pierwiastków w przyrodzie, a nowe siewki mają przestrzeń do wzrostu. Co więcej, doświadczenia badań nad lasami białowieskimi pokazują, że walka człowieka z kornikiem nie przynosi efektów, a gradacja sama po kilku latach ustępuje.
2. Martwe drewno jest skarbnicą naturalnych lasów w których kryje się najwięcej bioróżnorodności
Rozkładające się drzewo, które powstaje dzięki działalności kornika przechodzi w drugą fazę swojego życia, naukowcy mówią, że martwe drzewo jest bardziej żywe niż za życia. To dlatego, że w żyje w nim wiele innych organizmów, które nie może żyć w drzewie żywym. Np. ponad 100 rzadkich i ginących gatunków chrząszczy, do tego wiele grzybów i śluzowców, ptaków jak np. dzięcioł trójpalczasty. Nie jest więc groźbą zamieranie nawet dużych obszarów lasu. Po pierwsze staną się one siedliskiem bogactwa przyrodniczego, po drugie, swobodnie odrodzą się samoistnie po kilku latach, co dzieje się już w wielu miejscach na świecie np. Niemczech (Las Bawarski), Czechach (Sumava NP), Tatrach.
3. Puszcza Białowieska nie musi spełniać naszych oczekiwań
Często powtarza się opinia, że jeśli dopuścimy do rozprzestrzeniania się kornika Puszcza nie będzie już wyglądała tak jak teraz ją znamy, wiele drzew obumrze, pojawią się nowe gatunki drzew, duże, puste połacie. Cóż, taki właśnie jest cykl lasów naturalnych. Transformują się, zmieniają, przeobrażają. Nic nie jest stałe, a na pewno nie przyroda. Pozwólmy jej zostać dziką i naturalną, odcinając się od naszych wyobrażeń i oczekiwań tego, że ma być ładnie, prosto i pachnąco.
Na sam koniec argument, który również na końcu jest używany przez wielu, że Ziemią mamy czynić sobie poddaną..: Papież Franciszek w swojej encyklice powtarza, że Ziemia nie jest nasza. Że ona sama potrafi sobie poradzić. Cytat z Laudato Si: „Ale nie wystarczy myśleć o różnych gatunkach jedynie jako ewentualnych „zasobach”, które można by eksploatować, zapominając, że mają one wartość samą w sobie. Każdego roku znikają tysiące gatunków roślin i zwierząt, których nie będziemy już mogli poznać, których nie będą już mogły zobaczyć nasze dzieci, gatunków utraconych na zawsze. Zdecydowana większość ginie z przyczyn związanych z jakimś ludzkim działaniem. Z naszego powodu tysiące gatunków nie będzie swoim istnieniem chwaliło Boga ani też nie będą przekazywać nam swego orędzia. Nie mamy do tego prawa”. (LS 33).
Jakie będą konsekwencje zmiany PUL na arenie międzynarodowej? Komisja Europejska wznowi przeciwko Polsce postępowanie łamania unijnych dyrektyw dot. ochrony terenów objętych siecią Natura 2000, której również jest Puszcza Białowieska, co wiąże się z karami finansowymi. Ponadto, najprawdopodobniej Puszcza utraci status Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO co będzie miało konsekwencje dyplomatyczne oraz wizerunkowe dla Polski.
Uważamy, że nie możemy sobie na to pozwolić. Wzywamy więc do bojkotowania pomysłu zmiany PUL i zwiększenia wycinek w Puszczy Białowieskiej, perle przyrody Polskiej. To sprawa każdego, któremu leży na sercu dobro Polski.
Rafał Górski
Monika Kotulak
Materiały dodatkowe do zgłębienia tematu:
- Opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody: http://greenmind.pl/wp-content/uploads/2015/12/PROP-15-13_aneks-PUL-Nadlesnictwa-Bialowieza.pdf
- http://www.polskiwilk.org.pl/puszcza-bialowieska
- http://bpn.com.pl/images/stories/opisy/przyroda/zbiorowiska_lesne_37_pl_.pdf
- Informacja o wynikach kontroli NIK: TWORZENIE I REALIZACJA PLANÓW URZĄDZENIA LASU NA TERENIE PUSZCZY, BIAŁOWIESKIEJ, 2014 https://www.nik.gov.pl/plik/id,6755,vp,8578.pdf
- Wpływ działalności gospodarki leśnej na stan środowiska Puszczy Białowieskiej, NIK, 2007 https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/kontrole,1262.html