Grabić, czy nie grabić?

List otwarty w sprawie ograniczenia grabienia liści w parkach miast i wsi.

Szanowni Państwo,
przed nami pora jesienna i następuje czas, gdy z drzew i krzewów (fanerofitów) opadają liście, a w runie leśnym rośliny zielne przygotowują się do spoczynku w postaci rozetek liści i uschniętych łodyg (hemikryptofity), czy bulw i cebul (geofity). To również czas do hibernacji dla wielu bezkręgowców (motyle i ćmy) oraz drobnych kręgowców (jeże).

Tam, gdzie jest jezdnia, chodniki i drogi utwardzone, po których poruszają się ludzie pieszo i na rowerach, to liście powinny być zamiecione ze względów bezpieczeństwa drogowego i zdrowotnego, ale nie powinny być poddawane procesom spalania, nie tylko ze względu na emisje gazów cieplarnianych do atmosfery, ale i również na zbędne marnotrawstwo.

Natomiast, poza drogami i chodnikami, liście powinny być zawsze zostawione, gdyż stanowią ważne ogniwo w ekosystemach glebowych i naziemnych pomiędzy drzewostanami, podszyciem, runem leśnym a ściółką leśną.

Praktyki grabienia ściółki

Grabienie ściółki jest formą użytkowania gruntów, w której duże ilości biomasy martwych liści są zbierane z gruntu leśnego przy pomocy grabi, co powoduje usuwanie dużych ilości składników odżywczych z lasu i mechaniczne naruszanie wierzchniej warstwy gleby (Glatzel 1991; Gimmi i in. 2013).

Grabienie ściółki narusza leżącą pod nią glebę i może to prowadzić do wzrostu tempa mineralizacji azotu. Ponadto zwiększa się erozja i zagęszczenie w wyniku bezpośredniego oddziaływania kropli deszczu na glebę (Benkobi i in. 1993; Li i in. 2014). W rezultacie warunki abiotyczne i biotyczne powiązane między glebą a ściółką mogą ulec znacznej zmianie (Ondřej Vild 2015).

Długotrwałe zbieranie ściółki poważnie powoduje zubożanie lasów i parków podmiejskich i podwiejskich w składniki odżywcze. Spadki stężeń przyswajalnego fosforu (P), wapnia (Ca), magnezu (Mg) i potasu (K) w glebie następują już po trzech do pięciu lat po usunięciu ściółki. Z kolei spadek zawartości azotu (N) w glebie następuje po dłuższych okresach, a względny ubytek staje się większy w glebach o wysokim początkowym stężeniu azotu. Ma to też ujemny wpływ na redukcję wzrostu drzew i krzewów po długotrwałym usuwaniu ściółki, prawdopodobnie z powodu mniejszej dostępności składników odżywczych.

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

Ponadto, długotrwałe usuwanie ściółki zwiększa wahania temperatury oraz zaburza bilans wodny gleby, powodując obniżenie zawartości wody w glebie w okresach suchych.

Pod względem redukcji dostępności podłoża i zmiany mikroklimatu, usuwanie ściółki w wielu przypadkach ma ujemny wpływ na zmianę składu gatunkowego grzybów oraz doprowadza do zmniejszenia populacji fauny glebowej bezkręgowców (Emma J. Sayer, 2007).

Rozkład ściółki

Kluczowe znaczenie dla wyżej wymienionych organizmów ma ściółka, która powinna mieć nie tylko znaczenie w lasach podmiejskich, czy na pograniczu miast i wsi, ale także w parkach miejskich oraz wiejskich.

Rozkład ściółki roślinnej jest podstawowym procesem w biogeochemicznym obiegu pierwiastków w środowisku. Przebiega on w ekosystemach leśnych, w tym także w parkach miejskich i wiejskich, trzema dominującymi drogami: wymywaniem związków rozpuszczalnych w wodzie, degradacją enzymatyczną przez mikroorganizmy oraz przetwarzaniem ściółki przez zwierzęta glebowe (François-Xavier Joly, 2020).

Cechy klimatyczne, takie jak temperatura, opady, wilgotność i wahania sezonowe, wpływają na tempo rozkładu ściółki. Również mogą wpływać na istnienie drobnoustrojów i innej fauny glebowej, które znacząco wpływają na to tempo rozkładu (Chapman i Koch 2007).

Ponad 70% ściółki naziemnej w lasach stanowią liście. Reszta składa się z łodyg roślin zielnych i małych gałązek drzew i krzewów (M. P. Krishna & Mahesh Mohan 2017).

Rozkład ściółki stanowi znaczny rozkład materii organicznej na dwutlenek węgla i składniki odżywcze w procesach fizyko-chemicznych i biologicznych (Aerts 1997). Dwutlenek węgla trafia do atmosfery poprzez heterotroficzne oddychanie mikroorganizmów glebowych i zwierząt (Chandrasekhara 1997; Schimel 1995; Wachendorf i in. 1997).

Fauna w ściółce, nad glebą i w glebie

Liście zapewniają schronienie różnym żywym istotom, od najmniejszych bakterii po największe bezkręgowce, a także drobne kręgowce. Niektóre bezkręgowce, takie jak np. motyle i ćmy, składają jaja w ściółce (np. latolistek cytrynowy), wykorzystując ją jako żłobek. Grabienie tych liści po prostu doprowadza do usuwania z ekosystemu tych owadów (Becca Rodomsky-Bish, 2015).

Ponadto, ściółka z liści jest ważnym miejscem żerowania ptaków i małych ssaków oraz owadów drapieżnych jak np. rząd chrząszczy z rodzaju biegaczy. Usuwanie liści z dna lasu naraża też wiele drobnych bezkręgowców na łatwy cel dla drapieżnych bezkręgowców czy kręgowców. Z kolei, usuwanie podczas grabienia ściółki wielu bezkręgowców, zwłaszcza owadów, pajęczaków i mięczaków takich jak gromada ślimaków, ma ujemny wpływ na zanikanie niektórych gatunków ptaków z powodu utraty bazy pokarmowej na dnie lasu.

Dno lasu, w której jest ściółka leśna, to swoisty ekosystem leśny dla naziemnych kręgowców jak z gromady ssaków rodzaje jeży, myszy oraz gromada ptaków z rzędu wróblowych (Becca Rodomsky-Bish, 2015), a także dla naziemnych i podziemnych bezkręgowców takich jak podgromada skąposzczetów, do których jest zaliczana rodzina dżdżownic, podtyp wijów z gatunkami takimi jak krocionogi, czy też podtyp skorupiaków takich jak gatunki prosionków (François-Xavier Joly, 2020).

Podsumowując temat, usuwanie liści z parków miejskich i wiejskich przyczynia się zarówno do zaburzenia warunków glebowych, wodnych, termicznych, jak i do niszczenia siedlisk wspomnianych zwierząt oraz zaburza funkcjonalność roślin zielnych oraz grzybów w stanie spoczynku przed nadejściem okresu zimowego.

Z poważaniem,
mgr Jacek Baraniak,
Specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej

---

Bibliografia:

Detritivore conversion of litter into faeces accelerates organic matter turnover,
Przekształcenie detrytusu w kał przyspiesza obrót materią organiczną,
François-Xavier Joly, Sylvain Coq, Mathieu Coulis, Jean-François David, Stephan Hättenschwiler, Carsten W. Mueller, Isabel Prater & Jens-Arne Subke (2020) [dostęp 15.11.2021]

Litter decomposition in forest ecosystems: a review,
Rozkład ściółki w ekosystemach leśnych: przegląd,
M. P. Krishna & Mahesh Mohan (2017) [dostęp 15.11.2021]

Leaf „Litter”,
Liściowa „Ściółka”,
Becca Rodomsky-Bish (2015) [dostęp 15.11.2021]

Using experimental manipulation to assess the roles of leaf litter in the functioning of forest ecosystems,
Wykorzystanie manipulacji eksperymentalnych do oceny roli ściółki w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych,
Emma J Sayer (2007) [dostęp 15.11.2021]

Effects of simulated historical tree litter raking on the understorey vegetation in a central European forest,
Wpływ symulowanego historycznego grabienia ściółki drzewnej na roślinność podszytu w środkowoeuropejskim lesie,
Ondřej Vild, Jesse M. Kalwij i Radim Hédl (2015) [dostęp 15.11.2021]