Wyrok na glifosat? Decyzje, kontrowersje i apel społeczeństwa

W ostatnich dniach Unia Europejska stała w obliczu kontrowersji dotyczących przedłużenia stosowania glifosatu, wywołującego najwięcej emocji składnika wielu herbicydów na świecie. Decyzja, która została podjęta 16 listopada 2023 roku, stała się przedmiotem intensywnych dyskusji, apeli społeczeństwa obywatelskiego i napięć między państwami członkowskimi. Oto, co się wydarzyło.

W październiku tego roku Unia znalazła się w centrum impasu dotyczącego przedłużenia lub wycofania glifosatu na terenie wspólnoty. Po wielu debatach, głosowaniach i napiętych negocjacjach w ramach prac w Komitecie Stałym ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz (SCOPAFF), państwa członkowskie nie zdołały osiągnąć wymaganego większościowego poparcia w sprawie przedłużenia, czy odrzucenia stosowania glifosatu. W związku z tym zgodnie z procedurami, sprawa została skierowana do Komitetu Odwoławczego. Wyrok na glifosat miał zapaść właśnie 16 listopada bieżącego roku. Jednak brak jednoznacznej opinii Komitetu Odwoławczego pozostawił społeczeństwo w niepewności co do przyszłości glifosatu.

W wyniku braku kwalifikowalnej większości wśród państw członkowskich, zarówno w kwestii przedłużenia jak i wycofania stosowania glifosatu na terenie Unii Europejskiej, KE znalazła się w sytuacji, w której zgodnie z prawem unijnym musiała sama podjąć decyzję przed 15 grudnia 2023 r., gdy obecny okres zatwierdzenia glifosatu wygasa. W rezultacie Komisja zdecydowała się przedłużyć zatwierdzenie glifosatu na okres 10 lat, pod pewnymi, nowymi warunkami i ograniczeniami.

Warto podkreślić, że wśród tych restrykcji znajduje się m.in zakaz stosowania glifosatu przed zbiorami roślin jako środka do suszenia oraz konieczność wprowadzenia pewnych środków ochrony dla organizmów niebędących celem stosowania herbicydu.

Ponadto, choć Komisja podjęła decyzję w sprawie przedłużenia stosowania glifosatu o kolejne 10 lat, to państwa członkowskie nadal zachowują odpowiedzialność za krajowe zatwierdzenia produktów ochrony roślin zawierających glifosat i nadal mogą ograniczać ich stosowanie na poziomie krajowym i regionalnym, jeżeli uznają to za konieczne w oparciu o wyniki ocen ryzyka, zwłaszcza z uwzględnieniem konieczności ochrony bioróżnorodności. To zaś otwiera nowy rozdział w trwającej debacie dotyczącej glifosatu, z wciąż nierozstrzygniętymi kwestiami bezpieczeństwa, wpływu na zdrowie publiczne i środowisko. W tym wypadku decyzja Komisji Europejskiej może stanowić punkt kulminacyjny w procesie, który od wielu lat budzi wiele kontrowersji i rodzi pytania dotyczące przejrzystości, roli państw członkowskich i kierunku, w jakim Europa zmierza w kwestii stosowania tego kontrowersyjnego środka ochrony roślin.

Apel społeczeństwa obywatelskiego

W związku z brakiem decyzji podczas właściwego posiedzenia Komitetu Stałego ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz (SCOPAFF), które odbyło się 13 października 2023, organizacje z całej Europy przygotowały list nawołujący do podjęcia stanowiska odrzucającego stosowanie glifosatu podczas dyskusji w Komitecie Odwoławczym.  

W liście, podpisanym przez przedstawicieli ponad stu organizacji społeczeństwa obywatelskiego, wyrażono troskę i sprzeciw wobec propozycji przedłużenia zatwierdzenia glifosatu na kolejne 10 lat. Podkreślono rolę Komisji Europejskiej w zapewnieniu zrównoważonych systemów żywnościowych, redukcji zależności od pestycydów chemicznych oraz ochronie zdrowia ludzkiego i środowiska.

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

W liście krytykowano również ocenę bezpieczeństwa herbicydów opartych na glifosacie przez Europejską Agencję Chemikaliów, szczególnie w kontekście braku uwzględnienia istotnych dowodów z niezależnych badań naukowych.

Sygnatariusze listu apelowali o interwencję Przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen w celu wycofania propozycji przedłużenia zatwierdzenia glifosatu. List podkreślał, że decyzja ta ma kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego, środowiska naturalnego i zobowiązań Europejskiego Zielonego Ładu.

Apel Społeczeństwa stanowił głos w obronie środowiska i zdrowia ludzkiego, wyrażając jednocześnie głębokie obawy co do długotrwałych skutków stosowania glifosatu w rolnictwie europejskim. Pomimo licznych głosów płynących z całej Europy, jak wspomnieliśmy Komisja zdecydowała się na dalsze przedłużenie stosowania glifosatu o kolejne 10 lat.

Historia batalii

Aby zrozumieć całą historię batalii o zakazanie stosowania glifosatu, która przypomina wielosezonowy obyczajowy serial wenezuelski, należy skupić się na kluczowych datach w kalendarium.

• 2002: Pierwsza Rejestracja Glifosatu w UE: Glifosat został pierwotnie zarejestrowany w Unii Europejskiej w 2002 roku. W tym czasie jego stosowanie nie budziło większych kontrowersji, a herbicyd zyskał popularność wśród rolników.
• 2015: WHO i IARC stawiają Glifosat pod wątpliwość – w 2015 roku Międzynarodowa Agencja Badawcza nad Rakiem (IARC), działająca przy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zaklasyfikowała glifosat jako „potencjalnie rakotwórczy dla ludzi.” To wywołało pierwsze poważne wątpliwości co do bezpieczeństwa glifosatu.
• 2017: Kontrowersyjne Przedłużenie Zatwierdzenia – w 2017 roku, mimo ostrzeżeń IARC, Unia Europejska przedłużyła zatwierdzenie glifosatu na kolejne pięć lat. Była to decyzja, która wywołała liczne protesty i kontrowersje wśród społeczeństwa obywatelskiego i niektórych państw członkowskich. Za przedłużeniem stosowania glifosatu głosowało 17 państw UE w tym Hiszpania, Polska, Niemcy, Dania, Holandia czy Rumunia. Także w tym samym roku francuski prezydent Emmanuel Macron obiecał, że Francja zakaże kontrowersyjnego glifosatu w ciągu trzech lat. Wówczas wydawało się, że kroki ku eliminacji tej substancji z przemysłu rolniczego będą ważnym etapem w ochronie zdrowia publicznego i środowiska, a do kolejnego przedłużenie już nie dojdzie.
• 2018: Monsanto a Kwestie Prawne – w 2018 roku firma Monsanto, główny producent glifosatu, znalazła się w centrum sporu prawno-środowiskowego w Stanach Zjednoczonych. W wyniku procesu sądowego, Monsanto zostało zobowiązane do zapłacenia znacznych odszkodowań byłemu ogrodnikowi, który twierdził, że stosowanie Roundup, herbicydu na bazie glifosatu, przyczyniło się do jego choroby nowotworowej.
• 2022: W wyniku braku kompromisu co do stosowania lub zakazania glifosatu na terenie Unii Europejskiej, decydenci przedłużają zezwolenie tylko o rok.
• 2023: Nowe Badania a Kontrowersyjne Decyzje –  w 2023 roku nowe badania, takie jak Globalne Badanie Glifosatu (GGS), przyniosły nowe dowody sugerujące potencjalne szkody zdrowotne związane z glifosatem. Pomimo kontrowersji i braku jednomyślności wśród państw członkowskich, Komisja Europejska zdecydowała o przedłużeniu zatwierdzenia glifosatu na kolejne 10 lat. Stało się to w wyniku braku konsekwencji ze strony takich krajów jak Francja, Niemcy i Włochy, które wcześniej deklarowały odejście od tego środka, a następnie w wyniku własnych wewnętrznych sytuacji politycznych, zmuszone były do wstrzymania się od głosu.

Co dalej ze stosowaniem glifosatu w Unii Europejskiej?

W związku decyzją Komisji Europejskiej w sprawie przedłużenia stosowania glifosatu o kolejne 10 lat przedstawiamy najważniejsze ograniczenia w jego stosowaniu:

• Państwa członkowskie muszą zapewnić, że wymogi co do stosowania glifosatu zagwarantują brak ryzyka przedostania się go do cieków wodnych i innych wód powierzchniowych.
• Państwa członkowskie mogą na szczeblu krajowym lub regionalnym wprowadzać dodatkowe ograniczenia w stosowaniu glifosatu, w oparciu o wyniki oceny ryzyka.
• Zabronione jest stosowanie glifosatu w okresie poprzedzającym zbiory jako środek osuszający/desykujący oraz konieczne jest wprowadzenie pewnych środków w celu ochrony organizmów niebędących przedmiotem zwalczania .
• Zalecane jest wykorzystywanie wszelkich możliwych środków towarzyszących, które zminimalizują ryzyko szkodliwości zabiegu, takich jak specjalne dysze, ograniczające dyspersję cieczy roboczej.
• Komisja Europejska ma przeprowadzić przegląd zatwierdzenia glifosatu po trzech latach, biorąc pod uwagę nowe dowody naukowe i społeczne.
• Komisja Europejska ma wspierać badania nad alternatywnymi metodami zwalczania chwastów, które są bezpieczniejsze dla zdrowia i środowiska

Jaka przyszłość czeka zatem glifosat w Europie? Organizacje społeczeństwa obywatelskiego już zapowiedziały mobilizację i dalszą walkę o rezygnację ze stosowania glifosatu w Unii. Jak mówią, kolejne przekonujące badania dają im kolejne argumenty do dyskusji na ten temat. Jednocześnie wierzą, że brak konsensusu po wielu latach debaty będzie jak kubeł zimnej wody na europejskich decydentów, którzy tym razem poważnie podejdą do kwestii alternatywy dla glifosatu. Jako obywatele możemy jedynie trzymać kciuki, że proces ten zakończy się zdecydowanie szybciej niż 10 lat a my i nasi bliscy nie będziemy musieli obawiać się tego co trafia na nasze talerze.

Opracowano na podstawie decyzji Komisji Europejskiej z dnia 16 listopada 2023 roku.